Zamek w Bielsku

ałożenie obronne istniało w Bielsku prawdopodobnie od XIII wieku. Drewniana warownia wzniesiona była na skraju wzgórza nad rzeką Białą, od reszty wzgórza odcięta była szeroką suchą fosą. Niedługo po 1316 roku miasto wraz z gródkiem zostało otoczone murem obronnym, a na styku gródka z miastem w murze umieszczono furtę bramną, którą niedługo potem zastąpiono silną basztą bramną.

Prawdopodobnie około połowy XIV wieku gródek uległ spaleniu, chyba po tym wydarzeniu książę cieszyński 

Widok z północnego-wschodu, fot. ZeroJeden, VII 2006

Przemysław I Noszak rozpoczął budowę pierwszych elementów murowanych. Zamek oddzielono od miasta murem obronnym, który rozpoczynał się przy miejskiej baszcie bramnej a kończył nowo wybudowaną zamkową basztą obronną. Książęca rezydencja stanęła w narożniku północno-wschodnim i podobnie jak baszta była wysunięta nieznacznie poza mury obwodowe. Rezydencja była budynkiem o planie trapezu, z wnętrzami bez podziału na mniejsze części. Prawdopodobnie budynek miał trzy kondygnacje, z czego dwie dolne nakryte sklepieniami, a górna służyła jedynie funkcjom obronnym.

W XV wieku w związku z niepokojami wojen husyckich oraz przesunięciem granicy między Czechami a Polską zamek bielski został rozbudowany i umocniony. Od miasta oddzieliła go fosa a za nią nowy ciąg murów, tym samym dotychczasowa miejska baszta bramna nie mogła już spełniać dotychczasowej funkcji i przejazd został zamurowany. Nowe wejście do baszty przebito od strony dziedzińca. Wjazd do miasta przesunięto poza nowy ciąg muru obronnego. W narożniku zamku od strony miasta, prawdopodobnie w miejscu dawnej 

fot. ZeroJeden, VI 2002

furty, wzniesiono dwukondygnacjowy budynek mieszkalno-obronny, obok którego znalazła się brama wjazdowa oraz most zwodzony przerzucony nad fosą.

W drugiej połowie XV wieku zostały przekształcone również wnętrza głównego budynku zamkowego, które podzielono na mniejsze pomieszczenia. W 1489 roku książę cieszyński Kazimierz II wykorzystując miejskie pastwiska stworzył ogrody zamkowe na wschód od swojej rezydencji.

W XVI wieku zamek został od wschodu umocniony niskim murem z bastejami, a prace budowlane prowadzone kilkukrotnie w ciągu tego wieku głównie ograniczały się do przystosowania założenia do pełnienia funkcji rezydencjonalnych. Powstały trzy kolejne budynki przy murze obwodowym.

Z 1571 roku pochodzi pierwsza inwentaryzacja zamku, która spisano z powodu sprzedaży majątku zadłużonych książąt cieszyńskich. Zamek przeszedł na własność Karola z Promnicy, następnie Adama Schaffgotscha. W czasach ich panowania na zamku niewiele się zmieniło. Następnie w 1592 roku majątek zakupił węgierski magnat Jan Sunnegh, którego rodzina dokonała przebudowy zamku w stylu renesansowym. Zmodernizowane skrzydło południowe przejęło wtedy funkcje rezydencjonalne, a całość ozdobiono polichromiami, oszczędzając na detalach kamieniarskich. W pierwszej połowie XVII wieku kontynuowano prace budowlane, podczas których zamknięto zabudowę wokół dziedzińca w cztery pełne skrzydła oraz częściowo ujednolicono dotychczas zróżnicowane budynki.

W 1646 roku zamek został zdobyty i spalony przez wojska szwedzkie. Kolejnych zniszczeń doznał w czasie pożarów miasta w 1659 i 1664 roku. Zamek został odbudowany, a dziedziniec podczas odbudowy otoczono 

Zdjęcie z lotu ptaka, fot. ZeroJeden, V 2020

krużgankami. Po śmierci ostatniego z Sunneghów w 1728 roku zamek często zmieniał właścicieli.

W 1752 roku zakupił go Aleksander Sułkowski, którego rodzina posiadała go do końca drugiej wojny światowej. Częściowo uszkodzony przez pożar z 1753 roku zamek został chyba odremontowany, a w 1787 roku Franciszek Sułkowski rozpoczął rozległe prace budowlane. W 1808 roku zamek ponownie spłonął, a przy odbudowie podniesiono skrzydło południowe i zachodnie do trzech kondygnacji. Do 1830 roku powstała również kaplica zamkowa w narożniku południowo-wschodnim.

Podczas kolejnego pożaru w 1836 roku zniszczone zostały górne kondygnacje zamku oraz większość okolicznych zabudowań. Podczas prac remontowych okolica uzyskała obecny wygląd - zlikwidowano miejskie fortyfikacje, zniwelowano teren. W latach 1854-1864 Ludwik Sułkowski przebudował zamek do formy zachowanej do dziś. W 1934 roku zlikwidowano ogrody zamkowe, ich teren został zabudowany.

Podczas drugiej wojny światowej zamek nie ucierpiał zbyt mocno. Po wojnie przejęty przez państwo został zaadaptowany do pełnienia funkcji 

Zdjęcie z lotu ptaka, fot. ZeroJeden, V 2020

placówek oświatowych i kulturalnych. Przez pewien czas mieściło się tu Liceum Plastyczne, obecnie jest siedzibą Muzeum w Bielsku-Białej.