Zamek w Brodnicy

ierwszy gród powstał w tym miejscu nad Drwęcą w XII wieku. Brodnica położona jest na pograniczu ziemi chełmińskiej i michałowskiej, gród ten był wysuniętą strażnicą książąt mazowieckich. Po sprowadzeniu do Polski Krzyżaków sfałszowali oni dokumenty nadania ziem, wskutek czego na początku XIV wieku zajęli również Brodnicę.

Murowany zamek powstał w pierwszej połowie XIV wieku, według niektórych w latach 1312-1330 według innych - 1305-1317. Na pewno w 1337 roku zamek był ukończony, ponieważ pomiędzy 1335 a 1337 rokiem utworzono w Brodnicy komturię krzyżacką.

Warownia została założona na planie kwadratu o boku 45 metrów, w którym niewielki wewnętrzny dziedziniec zamykały cztery skrzydła. W północnym narożniku umieszczono potężną pięćdziesięciometrową ośmioboczną wieżę o 10 kondygnacjach. Przy wieży znajdowała się brama broniona przedbramiem. Całość otaczały niskie mury obwodowe tworząc parcham o około 10 metrach szerokości. Od strony Drwęcy w narożniku muru obwodowego znajdowała się czworokątna baszta, w 1415 roku przebudowana 

Zamek na zdjęciu lotniczym, fot. ZeroJeden, IV 2023

według projektu Mikołaja Fellensteina z Malborka na okrągłą. Potem podobną, ze strzelnicami dla broni palnej, wzniesiono jeszcze w narożniku północno-wschodnim. Zapleczem gospodarczym zamku były dwa przedzamcza: od północnego-wschodu i południa, które również otoczono murami oraz fosą zasilaną z Drwęcy.

W XV wieku wielokrotnie potykały się w Brodnicy wojska polskie z Krzyżakami. Po wojnie trzynastoletniej w 1466 roku Brodnica wróciła w granice Polski. Od 1479 roku zamek był się siedzibą starosty. Najpierw do 1604 roku urząd ten obejmował ród Działyńskich, potem starościną była Anna Wazówna, siostra Zygmunta III Wazy. Jeszcze za Działyńskich w 1550 roku zamek uległ wielkiemu pożarowi, ale ówczesny starosta Rafał Działyński bardzo szybko odbudował uszkodzoną twierdzę. W 1616 roku wzniesiono na terenie wschodniego przedzamcza pałac dla Anny Wazówny, który rozbudowano jeszcze w XVII wieku. W pałacu do dziś widać ślady po strzelnicach, stąd wniosek, że do jego budowy wykorzystano mury wcześniejszego budynku wchodzącego w skład przedzamcza. Starości rezydowali 

Zamek i miasto na sztychu Erika Dahlbergha z dzieła Samuela Pufendorfa 'De rebus a Carolo Gustavo gestis', 1656 rok

na zamku aż do I rozbioru Polski.

Kilkukrotnie zamek atakowali Szwedzi podczas potopu w latach 1655-1656. W XVIII wieku w zamku mieściły się koszary konfederatów barskich, a w 1772 roku zamek znalazł się w granicach Prus. Jak większości tego typu obiektów Prusacy nie uszanowali i tego. W latach 1785-1842 zamek stopniowo rozebrano, ocalała tylko ośmioboczna wieża.

Prace badawcze na zamku w Brodnicy prowadzono w okresie międzywojennym. W końcu drugiej wojny światowej w 1945 zamek został spalony. W latach 1953-1957 ponownie prowadzono badania, wtedy odsłonięto mury przedbramia. Obecnie udostępnione są do zwiedzania ruiny wraz z podziemiami i wejściem na wieżę. Zachowała się częściowo także jedna z okrągłych baszt.