Zamek w Brzegu

Dokładnej daty powstania zamku w Brzegu nie znamy, wiadomo jednak z dokumentów, że za panowania Henryka I Brodatego w 1235 roku istniało tu już założenie obronne. Prawdopodobnie ówczesny zamek nie miał jeszcze elementów murowanych. Znajdował się między bramami Wrocławską i Zamkową, otoczony był fosą i murami połączony z fortyfikacjami miejskimi.

Pod koniec XIII wieku Bolko I obok zamku wzniósł wolnostojącą kwadratową wieżę ostatecznej obrony, zwaną Wieżą Lwów. Od utworzenia Księstwa Legnicko-Brzeskiego w 1311 roku do śmierci ostatniego z piastowskich książąt brzeskich, Jerzego II Wilhelma, w 1675 roku zamek w Brzegu był ich główną siedzibą. W 1342 roku otrzymał oficjalny status stolicy księstwa. Taka sytuacja wpływała 

fot. ZeroJeden, VI 2006

na częste przebudowy i modernizacje warowni. Początkowo zamek składał się z jednego budynku mieszkalnego wzniesionego w ciągu murów obwodowych i zapewne zabudowań gospodarczych.

W 1358 roku Ludwik I rozpoczął rozbudowę zamku budując nowy mieszkalny budynek, na miejscu obecnego południowego skrzydła. Podczas tej rozbudowy obok zamku wzniesiono w latach 1368-1369, zachowany do naszych czasów, gotycki kościół kolegiacki pod wezwaniem św. Jadwigi, patronki śląskich Piastów. Kolegiata pełniła przez długi czas funkcję książęcej nekropolii. W latach 1481-1490 prowadzono jeszcze prace przy Wieży Lwów.

Kolejnej dużej przebudowy podjął się Fryderyk II w 1544 roku, a kontynuował ją jego następca Jerzy II. Prace zakończono w 1560 roku. Przebudowa uczyniła z gotyckiej warowni okazałą renesansowa rezydencję, jaką niewielu monarchów tej części Europy mogło się poszczycić. Dotychczas istniejące skrzydła przebudowano oraz wzniesiono dwa kolejne: północno-wschodnie i południowo-wschodnie z przejazdem bramnym. Skrzydła z trzech stron otaczały rozległy dziedziniec z krużgankami, 

Zamek na widokówce z początku XX wieku

z czwartej strony został on zamknięty murem kurtynowym z attyką. Przejazdu broniła wzniesiona w 1554 roku wieża bramna ze wspaniałym portalem. Dekoracja rzeźbiarska przedstawia popiersia książąt i królów piastowskich (w górnym rzędzie: Piast, Ziemowit, Leszek, Ziemomysław, Mieszko I, Bolesław Chrobry, Mieszko II, Kazimierz Odnowiciel, Władysław Herman, Bolesław Krzywousty, Władysław II i Bolesław Wysoki, w dolnym ? książęta śląscy Henryk I Brodaty, Henryk II Pobożny, Bolesław II Rogatka, Henryk V Legnicki, Bolesław III Legnicko-Brzeski, Ludwik I Brzeski, Henryk VIII Brzeski, Henryk IX Chojnowski, Ludwik III Oławski, Jan Lubiński, Fryderyk I Legnicko-Brzeski, Fryderyk II Legnicko-Brzeski). Jerzy II wyraźnie podkreślił ufundowaniem tej wieży swe pochodzenie z rodu władców Polski.

Pracami przy tej rozbudowie kierowali architekci włoscy. Rezydencją zajmował się Jakub Parr z synem Franciszkiem, dziełem ojca jest dekoracja rzeźbiarska wieży bramnej oraz krużganki na dziedzińcu. Po zakończeniu prac budowlanych w 1560 roku zajęto 

Drzeworyt, Tygodnik Illustrowany 1884 ze zbiorów Biblioteki Instytutu Badań Literackich PAN

się wyposażeniem wnętrz. W końcu XVI wieku prace nad unowocześnieniem fortyfikacji zlecono Bernardowi Niuron. Dobudował on w 1595 roku wielki bastion obronny na północno-wschodnich narożniku murów miejskich.

Śmierć w 1675 roku ostatniego z brzeskiej linii Piastów - księcia Jerzego IV Wilhelma - zakończyła okres świetności tej rezydencji. Księstwo dostało się w ręce cesarzy austriackich. Zamkiem zajęli się namiestnicy Habsburgów, jednak nie przejawiali dużej troski o tę budowlę.

W czasie walk wojsk pruskich z austriackimi w 1741 roku król pruski Fryderyk II rozkazał zbombardować Brzeg. Zamek legł w gruzach - zniszczone zostały wieże, górne kondygnacje budynków, krużganki. Szczęśliwie ocalała bezcenna fasada wieży bramnej. Na terenie zamku urządzono karczmę i magazyny, wywieziono wszystkie ocalałe po bombardowaniu cenne wyposażenia wnętrz. Zamku nie próbowano niestety odbudować. Nie przeprowadzano znaczących prac konserwatorskich i rekonstrukcyjnych, jedynie szwedzki historyk August Hahr zabezpieczył fasadę wieży bramnej oraz parterowe pomieszczenia wschodniego skrzydła zamku.

Na początku XX wieku rozpoczęto restaurowanie zamku, jednak na małą skalę. W salach skrzydła wschodniego i południowego otwarto Muzeum Miejskie. Dokładniejsze badania na zamku prowadził od 1959 Jerzy Rozpędowski. Od 1966 roku miał miejsce gruntowny remont. W 1988 roku zakończono zasadniczą rekonstrukcję zespołu zamkowego, a w 1999 roku ukończono prace przy tworzeniu założeń ogrodowych wokół zamku.

W odbudowanym zamku mieści się obecnie Muzeum Piastów Śląskich.