Zamek w Ćmielowie

rzed 1388 rokiem zamek wraz ze wsią Sczmelow został sprzedany przez podkomorzego dobrzyńskiego Mikołaja i jego brata podczaszego Marcina za 6000 grzywien podkomorzemu krakowskiemu Gniewoszowi. Poświadcza to dokument podpisany właśnie w 1388 roku przez królową Jadwigę. Kolejnym znanym właścicielem posiadłości był w 1415 roku Dersław de Sczmelow.

W ostatniej ćwierci XV wieku zamek znalazł się w rękach rodu Szydłowieckich. W 1493 roku zmarł radomski kasztelan Stanisław Szydłowiecki, a będący jego własnością Ćmielów przeszedł w spadku na Jakuba. Był on podskarbim królewskim i starostą łęczyckim. W 1505 roku Ćmielów otrzymał z jego inicjatywy prawa miejskie magdeburskie obejmując teren wsi przyzamkowej oraz sąsiedniego Szydłowa.

W 1509 roku włości ćmielowskie dostają się w posiadanie Mikołaja, a kolejny właściciel Krzysztof Szydłowiecki w latach 1519-1530 wykorzystując miejsce dotychczasowego zamku wzniósł od podstaw nową renesansową budowlę, której ruiny istnieją do dziś.

Zamek składał się z dwóch członów. Na wysepce stawu człon główny tworzyły dwa równoległe budynki połączone od północy budynkiem kaplicy a od południa murem kurtynowym. Na brzegu stawu od strony południowej wzniesiono budynki przedzamcza, które otaczało dziedziniec. Pierwotnie przedzamcze miało prawdopodobnie co najmniej trzy skrzydła i dziedziniec mógł być otwarty tylko od strony stawu. Wjazd 

fot. ZeroJeden, VIII 2005

na podzamcze prowadził przez trzykondygnacyjną masywną wieżę bramną.

Kolejnymi właścicielami Ćmielowa byli w drugiej połowie XVI wieku Tarnowscy, potem Ostrogscy, którzy wyrównali brzegi stawu do kształtu prostokąta i otoczyli czworobocznym obwodem fortyfikacji bastionowych, wielkim błędem jednak było pozostawienie podzamcza nieosłoniętego wałem ziemnym.

W czasie wojen szwedzkich w połowie XVII wieku zamek prawdopodobnie bez większego wysiłku zdobyli najeźdźcy, a opuszczając go zapewne dokonali znacznych zniszczeń. W drugiej połowie XVII wieku zamek znalazł się w rękach Wiśniowieckich. Największych zniszczeń doznał zamek w początku XVIII wieku, były one na tyle poważne, że XIX-wieczny ?Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego? opisuje to jako ?zniesienie zamku?. Po Wiśniowieckich zamek przeszedł na własność Sanguszków, a w 1753 roku ? Małachowskich. Odnowili oni w 1773 roku kaplicę na wyspie, jednak zamek w 1800 roku definitywnie przestał spełniać funkcje mieszkalne. Zabudowania przedzamcza wykorzystano do adaptacji na browar. W czasie drugiej wojny światowej Niemcy wykorzystali wieżę bramną na wojskowy szpital.

Dziś pozostały jedynie resztki budynków zamkowych na wyspie, znacznej wysokości mury mieszczące niegdyś kaplicę. Lepiej zachowane jest przedzamcze, mury wieży bramnej zachowane są w całości, a dostawione do niej budynki ? do wysokości jednej kondygnacji bez dachu.