Zamek w Janowcu

ierwsza wzmianka o zamku janowieckim pochodzi z przywileju lokacyjnego Zygmunta Starego z 1537 roku. Bastejowe założenie wzniesione zostało przez Piotra Firleja herbu Lewart w latach 1526-1537 prawdopodobnie na miejscu wcześniejszych fortyfikacji. Od początku istnienia warownia obejmowała ten sam obszar co dziś, jedynie od północy w późniejszych czasach zastąpiono wieżę bardziej obszernymi zabudowaniami czeladnymi.

Zamek Firlejów kształtem dostosowany do warunków terenowych, rozciągnięty wzdłuż cypla wzgórza frontem zwrócony jest w stronę fosy oddzielającej go od reszty wzniesienia. Z pozostałych stron chroniły go strome skarpy. Od strony fosy zamek był obwarowany najmocniej - po północnej stronie znajdowała się wielka basteja, przejazd bramny mieścił się w wieżowym budynku bramnym spełniającym funkcje mieszkalne 

Drzeworyt według rysunku W.Gościmskiego, Tygodnik Powszechny 46, 1884 ze zbiorów Biblioteki Instytutu Badań Literackich PAN

i obronne, a z południowej strony znajdowała się mniejsza baszta. W połowie długości murów północnego i południowego znajdowały się jeszcze dwie wieże mieszkalno-obronne. Założenie zwężało się dalej na zachód i zakończone było niewielkim budynkiem w narożniku południowo-zachodnim. Prawdopodobnie ta część zamku od dużych wież południowej i północnej w kierunku zachodnim miała charakter gospodarczy. Głównym budulcem jakiego użyto był miejscowy kamień, ale gdzieniegdzie wykorzystano do wykończenia murów cegły.

Po śmierci Piotra Firleja zamek przeszedł w spadku na jego syna Andrzeja stając się jego jedyną siedzibą. Dokonał on w warowni poważnych zmian dostosowując ją do pełnienia funkcji rezydencji. Prace nad rozbudową rozpoczęte w 1565 roku powierzył jednemu z wybitniejszych architektów działających w Polsce w epoce renesansu Santi Gucciemu. Zamek został podzielony na część gospodarczą i rezydencjonalną murem, który połączył dotychczasową północną wieżę z południową zapewniając komunikację między nowymi zabudowaniami. Wzniesione zostały dwa skrzydła pałacowe - jedno od wieży północnej do wielkiej bastei w narożniku północno-wschodnim, drugie od wieży południowej do budynku bramnego. Od strony dziedzińca skrzydło południowe posiadało arkady, okna wychodzące na zewnątrz zostały sklepione łukowo. Oba nowe skrzydła od strony zewnętrznej zwieńczone zostały attyką.

Po śmierci Andrzeja Firleja w 1585 roku w zamku krótko rezydowali Dulscy herbu Przegonia. Po nich przeszedł w ręce Tarłów. Wznieśli 

fot. ZeroJeden, IV 2002

oni kolejne skrzydła pozostawiając mur jedynie od północnej strony mniejszego dziedzińca. Między budynkiem bramnym a basteją powstało skrzydło wschodnie, które objęło również samą basteję. Od strony dziedzińca skrzydło to posiadało filarowe krużganki, a od strony fosy otwory okienne z renesansowymi obramieniami oraz prostą dekorację malarską przedstawiającą pieszych żołnierzy. Od wieży południowej do zachodniego krańca założenia Tarłowie wznieśli przedłużenie skrzydła południowego z czasów Andrzeja Firleja, a dla zachowania jednolitego wyglądu tej elewacji zlikwidowali łukowe obramienia okien pałacu Firleja. W narożach południowo-wschodnim i południowo zachodnim zamku na miejscu wcześniejszej baszty i budynku postawili okrągłe wieże. Miejsce dotychczasowej części 

Zamek na litografii Napoleona Ordy, 'Album Widoków', Seria 8, 1882

gospodarczej przekształciło się w reprezentacyjny pałac, w związku z tym wieżę północną zastąpiono sięgającą dalej poza mury zabudową czeladną.

W 1654 roku zamek przeszedł na własność Lubomirskich. Około 1664 roku sprowadzili oni do Janowca Tylmana z Gameren, który zaprojektował dla nich kaplicę wzniesioną przy murze oddzielającym dwa dziedzińce zamkowe.

W 1783 roku zamek od Lubomirskich odkupił Mikołaj Piaskowski herbu Junosza i rezydował w nim do śmierci w 1803 roku. Na tym skończyły się czasy świetności janowieckiej rezydencji. Zamek został opuszczony i zaczął niszczeć, kolejni właściciele Janowca uznawali, że wydatki na utrzymywanie tak wielkiego założenia są za duże. Zamek do 1928 roku służył za źródło materiału budowlanego. Wtedy zakupił go Leon Kozłowski, który przed drugą wojną rozpoczął remont murów. Niestety zniszczenia z końca wojny zmarnotrawiły ledwo rozpoczęte prace remontowe. Leon Kozłowski pozostał właścicielem zamku w czasach Polski ludowej, ale zaniechał prób odbudowy. W 1975 roku sprzedał zamek na rzecz Muzeum Kazimierza Dolnego.

W 

Zdjęcie lotnicze, fot. ZeroJeden, X 2018

1976 roku rozpoczęto trwające do lat 90-tych prace zabezpieczające ruinę przed dalszymi zniszczeniami. W 1993 roku zdecydowano się odbudować część skrzydeł i stworzyć w nich hotel, kawiarnie, muzeum oraz ośrodek kulturalny.