Zamek w Kowalewie Pomorskim

ierwszą strażnicę Krzyżacy wznieśli na miejscu grodu w końcu pierwszej połowy XIII wieku. Prawdopodobnie było to założenie drewniano-ziemne bez elementów murowanych. Między 1272 a 1275 rokiem utworzona została nowa komturia z siedzibą w Kowalewie i niedługo potem rozpoczęto wznoszenie murowanego zamku. W 1288 roku komturem został mianowany Arnold Kropf, a około 1290 roku prawdopodobnie budowę ukończono.

Główną częścią założenia był czteroskrzydłowy zamek właściwy założony na planie zbliżonym do kwadratu. Posiadał niewielki dziedziniec z krużgankami, a wjazd prowadził od południowego-zachodu. Właściwy zamek był otoczony dodatkowym pierścieniem murów, które stworzyło obszerny obszar międzymurza, szczególnie od strony zachodniej. Na kompleks zamkowy składały się także dwa przedzamcza otoczone 

Zdjęcie lotnicze, fot. ZeroJeden, VII 2020

odrębnymi obwodami murów, oba znajdowały się na południowy-zachód od głównego zamku. Wszystkie trzy części były od siebie oddzielone fosami, a od miasta oddzielał je dodatkowy mur i nawodniona fosa.

Podczas wojen Władysława Łokietka z Krzyżakami zamek w Kowalewie został przez wojska królewskie w 1330 roku oblężony i uszkodzony, jednak z powodu braku silnego sprzętu oblężniczego nie został zdobyty. Przed 1410 rokiem komturem kowalewskim był von Viltz, który w bitwie pod Grunwaldem poległ. Uzbrojenie warowni w tym czasie było dość silne, jednak załoga pozostała w zamku nieliczna, po porażce Krzyżaków do opanowania zamku wystarczyło dwóch polskich rycerzy Mikołaj Pilewski i Jan z Pułkowa. Zamek znalazł dostał się w ręce polskie, a król nadał go wraz z pobliskimi ziemiami kanclerzowi koronnemu, biskupowi Mikołajowi Trąbie.

Jednak już w końcu 1410 roku Krzyżacy ściągając posiłki inflanckie Kowalewo odzyskali. Pierwszy pokój toruński utrzymał Kowalewo w granicach państwa krzyżackiego. Podczas kolejnej wojny z zakonem w 1422 roku Władysław Jagiełło przypuścił 

fot. ZeroJeden, VI 2008

na zamek oblężenie, które trwało osiem dni, jednak twierdzy bronionej pod dowództwem komtura toruńskiego Marcina von Kemnete nie zdobyto.

Podczas wojny trzydziestoletniej wojska Związku Pruskiego łatwo zdobyły zamek w 1454 roku. Kazimierz Jagiellończyk nakazał zamek w Kowalewie, podobnie jak wiele innych, zburzyć, jednak nie doszło do tego. W 1457 roku utworzono w Kowalewie starostwo, a pierwszym starostą został za zasługi wojenne Oldrzych Czerwonka.

W 1618 roku zamek był zaniedbany, w związku z czym sąd grodzki miał zostać przeniesiony do Radzynia Chełmińskiego. Podczas wojen ze Szwedami zamek znacznie ucierpiał, przeprowadzono jednak tylko niewielkie prace remontowe. Dopiero w 1685 roku zdecydowano się na odbudowę, która nie została jednak ukończona. Do 1772 roku użytkowany był przez starostów, ale w tym czasie był już tak zniszczony, że został opuszczony. W 1820 roku całe założenie, choć zrujnowane, istniało jeszcze, co zostało ujęte w inwentaryzacji T.J.Giesego. Kilka lat później rozpoczęto stopniową rozbiórkę, używając materiał do budowy szosy. W połowie XIX wieku wzniesiono na terenie podzamcza nowe budynki, a do końca XIX wieku rozebrano resztę zabudowań zamkowych pozostawiając mury obwodowe podzamcza oraz jeden filar gdaniska. Z biegiem lat jednak i mury podzamcza przestały istnieć.

Obecnie teren podzamcza jest całkowicie zabudowany, a w miejscu zamku właściwego, prawdopodobnie tam, gdzie wcześniej stała wieża zamkowa, wzniesiono wieżę ciśnień.