Zamek w Kurzętniku

amek w Kurzętniku mieści się na cyplu wzgórza wcinającego się w dolinę Drwęcy. Wzniesiony został na przełomie XIII i XIV lub w XIV wieku. Dokładna data jednak nie jest znana, ponieważ z okresu najazdu wojsk litewskich Gedymina nie ma wzmianek o zamku można wnosić, że budowę rozpoczęto po 1331 roku. Na pewno ukończona została przed 1361 rokiem, wtedy bowiem wzmiankowani są urzędnicy zakonni rezydujący na zamku.

Prawdopodobnie około 1340 roku powstał główny człon zamku - położony w najwyższym punkcie cypla kilkukondygnacjowy budynek o planie zbliżonym do kwadratu o boku 25x27 metrów. Do jego budowy użyto miejscowego kamienia narzutowego, a w wyższych kondygnacjach i otworach okiennych uzupełniono go cegłą. Dość nietypowo, bo za zamkiem od strony północnej umieszczono wydłużone podzamcze, co było 

Pozostałości muru zachodniego, fot. ZeroJeden, VII 2006

podyktowane między innymi warunkami terenowymi. Niewielki dziedziniec znajdował się po południowej stronie zamku właściwego, a za nim przekopano fosę oddzielającą cypel od reszty wzgórza.

Podzamcze zostało otoczone wzdłuż krawędzi wzgórza murem z dwoma basztami - prostokątną w środku odcinka zachodniego i kwadratową w odcinku wschodnim. Na północy, na końcu cypla, znajdowała się obronna wieża z przyporami, w której na najniższej kondygnacji mieściła się zamkowa kaplica.

Wjazd do zamku prowadził prawdopodobnie przez most przerzucony po wschodniej stronie fosy, przez bramę prowadzącą do międzymurza, a dalej wzdłuż międzymurza po stronie południowej i wschodniej zamku właściwego i wreszcie przez drugą bramę na podzamcze.

Umocnienia zamku były skromne, jednak warunki terenowe i lokalizacja przy brodzie na Drwęcy sprawiły, że to właśnie tutaj wielki mistrz krzyżacki zaplanował przerwać marsz wojsk polskich Władysława Jagiełły. Wojska krzyżackie początkowo grupowały się pod Świeciem, jednak kiedy Jagiełło wyraźnie zaczął się kierować z Mazowsza prosto 

fot. ZeroJeden, VII 2005

na Malbork wielki mistrz przerzucił całe siły pod Kurzętnik, gdzie już wcześniej wznoszono ostrokoły przy brodzie na Drwęcy. Manewr jednak nie udał się, ponieważ podjazdy polskie w ostatniej chwili zorientowały się w sytuacji i król zdecydował się na marsz wojsk w górę rzeki w poszukiwaniu dogodniejszego i niezagrożonego przejazdu. Niedługo potem główna bitwa rozegrała się pod Grunwaldem.

Po zwycięstwie grunwaldzkim zamek i miasto zostały przejęte bez walk przez Jana Kretkowskiego, starostę radomskiego. Pokój toruński zawarty w 1411 roku zwrócił Kurzętnik Krzyżakom.

Podczas prac ziemnych w ruinach zamku znaleziono w 1914 roku bombardę pochodzącą właśnie z okresu zgrupowania wojsk krzyżackich. Obecnie działo jest eksponowane w Kwidzynie.

Podczas wojny głodowej załoga zamkowa poddała Kurzętnik bez walki, jednak polskie wojska nie dotrzymały warunków kapitulacji i spaliły zamek i miasto.

W latach 1416-1426 na zamku urzędował burgrabia, z czego można wnioskować, że uszkodzenia z wojny szybko usunięto. Wojna trzynastoletnia znów obeszła się z zamkiem brutalnie. Rada miejska podpisała akt przynależności do Związku Pruskiego i zamek obsadzono załogą związku a potem polską. Kiedy zaciężne wojska krzyżackie zdobyły warownię załoga dostała się do niewoli, a zabudowania spalono. Oblężeniem dowodził prokurator nidzicki Ulryk von Kinsberg. Drugi pokój toruński w 1466 roku przekazał Kurzętnik Polsce, jednak zamek był poważnie uszkodzony. Użytkowano na pewno jeszcze kaplicę, nawet po kolejnych zniszczeniach z okresu potopu szwedzkiego.

Kiedy w 1772 roku zamek przeszedł w ręce prywatne zaprzestano użytkowania kaplicy. 

Zachodni i północny odcinek murów zamowych, fot. ZeroJeden, VII 2006

Opuszczona warownia określana od końca XV wieku jako "stare zamczysko" popadła w całkowitą ruinę. Do czasów współczesnych pozostało dość czytelne założenie na które składają się mury przyziemia wież i resztki murów podzamcza.

Warto może wspomnieć o legendzie, według której zamek połączony jest podziemnym przejściem z pobliskim zamkiem w Bratianie.