Zamek w Mielniku

ierwszym umocnieniem w Mielniku był gród książąt ruskich, który istniał tu w XI wieku. W początkach XIV wieku w miejscu grodu wzniesiono zamek, który strzegł zachodniej granicy państwa litewskiego. Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z 1379 roku, została sporządzona przez kronikarza krzyżackiego Wiganda z Marburga, a mówi ona o próbie oblężenia zamku w czasie powrotu z wyprawy pod Kamieniec. W 1391 roku Władysław Jagiełło nadał zamek księciu mazowieckiemu Januszowi.

Lata największej świetności zamku przypadają na XV-XVI wiek. Przed 1420 rokiem książę Witold ufundował w dolnej części zespołu zamkowego rzymsko-katolicki kościół pod wezwaniem Bożego Ciała, Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, św. Mikołaja i Wszystkich Świętych.

Zamek był trzyczłonowym założeniem. Składał się z zamku wysokiego, 

Plan sytuacyjny Mielnika w XIV-XV wieku według Jerzego Zieleniewskiego [źródło]

niskiego oraz przedzamcza. Zabudowania w większości były drewniane posadowione na murowanych kamiennych podpiwniczeniach. Murowanymi elementami były wieża bramna oraz kościół z 1420 roku na zamku niskim, a na zamku wysokim główny budynek ? kamienica wyposażona w dwie baszty, będąca najważniejszym elementem obronnym. Oba człony były oddzielone podpiwniczonym budynkiem, w którym znajdowały się wrota.

W 1486 roku przebywał tu Kazimierz Jagiellończyk, w 1501 roku na koronę polską czekał Aleksander Jagiellończyk. W tym samym roku na zamku podpisana została unia mielnicka między Polską i Litwą, jednak wobec sprzeciwu króla Czech i Węgier oraz namiestnika Śląska unia ta nie weszła w życie. W 1506 roku ponownie oczekiwał w Mielniku na koronę kolejny Jagiellończyk ? Zygmunt, zwany później Starym. Za jego panowania zamek mielnicki utracił w znacznej części militarne znaczenie i przy przebudowie nadano mu rezydencjonalne cechy, o obronność już nie zabiegając. Pracami kierował zapewne starosta mielnicki Nikodem Janowicz Świecko herbu 

Góra Zamkowa w okresie międzywojennym

Dąbrowa. Przebudowa polegała na renesansowej dekoracji głównej kamienicy zamku wysokiego. Do 1551 roku rozebrano też baszty oraz drewnianą wieżę broniącą przejazdu z zamku niskiego na wysoki, a na jej miejscu wzniesiono budynek mieszkalny.

Niedługo po połowie XVI wieku zamek strawił doszczętnie pożar. W jego miejscu starostowie wznieśli dwór na swoją siedzibę, jednak, mimo że zwany był ?zamek? to z pierwotnym obronnym zamkiem nie miał już nic wspólnego. Możliwe, że w końcu XVI lub XVII wieku dobudowano do dworu jakieś umocnienia, jednak fakt przechowywania ksiąg w kościele z 1420 roku świadczy, że nie były one znaczne.

W 1665 roku wojska węgierskie maszerujące przez Mielnik zniszczyły zarówno dwór starosty jak i kościół XV-wieczny. Po odbudowie zmieniono wezwanie świątyni na św. Trójcy. Kościół funkcjonował do XIX wieku, w 1851 roku był już opuszczony i zaniedbany. Później przez pewien czas funkcjonował jako cerkiew, jednak po pożarze z 1915 roku nie został już odbudowany, a po zniszczeniach wojennych z 1941 roku dotychczas 

Ruiny zamku, fot. ZeroJeden, XI 2006

ocalała zakrystia również obróciła się w ruinę.