Zamek w Pucku

uż we wczesnym średniowieczu u ujścia Płutnicy do Morza Bałtyckiego istniała rozwinięta osada portowa o międzynarodowym znaczeniu, w pobliżu której książęta gdańscy około XII wieku założyli kasztelanię. Badania archeologiczne wykazały jednak, że nie mieściła się ona w miejscu późniejszego zamku.

Po opanowaniu Pomorza przez Krzyżaków utworzyli oni tu około 1310 roku urząd rybickiego. Nie jest do końca pewne gdzie mieściła się początkowo jego siedziba, ponieważ zamek wybudowano później. W 1348 roku lokowano miasto Puck już nie przy ujściu Płutnicy, ale nieco na południe, na terenie wyższym, mniej narażonym na podniesienie poziomu morza.

Nie ma dokładnej informacji na temat daty powstania zamku, granice czasowe prac budowlanych można jednak określić z pewną dokładnością na 

Plan Pucka z 1750 roku z zaznaczonymi zabudowaniami zamkowymi

podstawie informacji historycznych. W lustracjach z trzeciej ćwierci XIV wieku widać, że przed 1389 roku zmagazynowano w puckiej cegielni znaczną ilość materiału budowlanego, podobna ilość utrzymuje się do 1407 roku mimo intensywnej pracy. Oznaczałoby to, że znaczne prace budowlane prowadzono w Pucku od ostatniego dziesięciolecia XIV wieku, prawdopodobnie budowano zamek, mury miejskie oraz rozbudowywano kościół farny. Zamek na pewno budowano jeszcze w początkach XV wieku, ponieważ w warstwie budowlanej znaleziono podczas badań archeologicznych monety używane w latach 1400-1420.

Krzyżacka siedziba rybickiego składała się prawdopodobnie z dwóch budowli murowanych. Kamienica nazywana później "Starą" stała przy zachodniej skarpie i miała wymiary 22,5 na 10,5 metra oraz cztery kondygnacje - piwnice, dwie kondygnacje mieszkalne oraz poddasze. Ze wschodniej ściany kamienicy wystawał ryzalit mieszczący klatkę schodową. Możliwe, że poddasze spełniało także funkcje obronne, co jednak nie zostało uwzględnione w rekonstrukcji J.P.Gajewskiego. Fundamenty oraz przyziemie kamienicy było kamienne, wyżej została wzniesiona 

Widok Pucka z lotu ptaka od południowego-zachodu, fot. ZeroJeden, V 2013

z cegły.

Drugą budowlą była wspominana kilkakrotnie w dokumentach wieża obronno-mieszkalna w północno-wschodnim narożniku terenu zamkowego. Możliwe, że wybudowana została znacznie wcześniej niż kamienica, jest również prawdopodobne, że mogła powstać na miejscu wcześniejszej siedziby kasztelańskiej. Nie wiadomo czy początkowo zamek był otoczony murowanym obwodem obronnym, na pewno od kamienicy prowadził mur w stronę południową łącząc się dalej z murem miejskim. Poza tymi dwoma budynkami w skład zespołu zamkowego wchodziły zabudowania gospodarcze na dziedzińcu oraz zamkowy folwark, młyn, tartak oraz cegielnia umiejscowione na zachód od kamienicy.

W okresie wojny trzynastoletniej zamek szybko został opanowany przez wojska Związku Pruskiego, jednak został przy tym uszkodzony. Pół roku później, w czerwcu 1454 roku, Kazimierz Jagiellończyk zastawił Puck burmistrzowi Gdańska, a w 1456 roku został odstąpiony miastu Gdańsk. W połowie 1456 roku zamek pucki został kupiony przez wygnanego z ojczyzny króla szwedzkiego Karola Knudsona Bonde, który zamieszkał we 

Projekt rozbudowy fortyfikacji miasta z około 1640 roku według J.Wieczorkiewicza [źródło]

wieży zamkowej, prawdopodobnie z powodu znacznych uszkodzeń kamienicy.

W 1460 roku Puck opanowali Krzyżacy, a w 1462 roku po półrocznym oblężeniu i blokadzie dostaw przez gdańszczan załoga zakonna skapitulowała. Po drugim pokoju toruńskim Kazimierz Jagiellończyk utworzył w Pucku starostwo, które istniało do 1491 roku, a następnie zamek został zastawiony gdańszczanom.

W 1517 roku, za panowania Zygmunta Starego, w Pucku utworzono oddział królewskich kaprów - strażników morskich zwalczających między innymi transport broni do Rosji. W 1520 roku prawdopodobnie zamek i miasto zostały splądrowane przez zaciężne wojska krzyżackie podążające do Brandenburgii.

Kolejny z polskich królów, Zygmunt August, z uwagi na coraz większy monopol Gdańska w gospodarce morskiej planował osłabić go rozbudowując Puck. Wypady wojsk szwedzkich mające osłabić wybrzeże Polski znacznie jednak zahamowały poczynania króla. Z 1565 roku pochodzi lustracja, według której ówczesny starosta Jan Kostka zamieszkiwał drewniany dwór z murowaną wieżą, więc zapewne krzyżacka kamienica od połowy XV wieku nie została odbudowana. Wspomniane jest też znaczne uszkodzenie fortyfikacji.

W 1568 roku rozpoczęto rozbudowę i umacnianie zamku. Prawdopodobnie wtedy wzniesiono budynek bramny w narożniku południowo zachodnim oraz wieżyczkę między "starą kamienicą" a nowym budynkiem bramnym. Kolejne prace miały miejsce po 1618 roku, kiedy Jan Wejher wzniósł przy południowo-zachodnim odcinku muru zamkowego arsenał ze spichlerzem na wyższej kondygnacji.

Podczas 

Widok z lotu ptaka od południa, fot. ZeroJeden, V 2013

pierwszej wojny polsko-szwedzkiej miasto i zamek zajęte przez Szwedów zostały oblężone przez wojska polskie. Prawdopodobnie podczas tych walk w 1626-1627 roku została zniszczona najstarsza część zamku - wieża. Z tego okresu pochodzi plan miasta wykonany przez fortyfikatora Fryderyka Getkanta, na którym dokładnie zaznaczono zabudowę zamku. Pełny obraz zamku można uzyskać konfrontując plan Getkanta z lustracją z 1628 roku. Według niej zamek od miasta oddzielony był drewniano-ceglanym murem, od strony morza usypany był wał ze stanowiskami artyleryjskimi dla ochrony portu, wzdłuż tego wału na dziedzińcu stała nowa kamienica.

Jeszcze w latach dwudziestych XVII wieku planowano ufortyfikowanie bastionami zamku i miasta, pomysł ten podniesiono na sejmie elekcyjnym w 1632 roku, kiedy Władysław IV Waza został zobowiązany do umocnienia całego regionu.

Trudności finansowe nie pozwoliły na dokończenie tej realizacji (prowadzonej przez Fryderyka Getkanta), a opustoszałe nowe forty nadmorskie nie mogły stawić oporu podczas ataku wojsk szwedzkich w 1655 roku. 

Rekonstrukcja domu wójta krzyżackiego w Pucku według M.Milewskiej, G.Zborowskiej i J.Kruppe'go [źródło]

Sam Puck został na czas dozbrojony, a kilkukrotne oblężenia szwedzkie nie mogły sobie z broniącą załogą poradzić. Ta wytrwała obrona miała wpływ na docenienie znaczenia Pucka po potopie szwedzkim - zamek był długo jeszcze utrzymywany w pełnej gotowości bojowej. Niestety w 1703 roku załoga zamku była już niewystarczająca do utrzymania twierdzy przy kolejnej wojnie ze Szwedami, którzy łatwo opanowali Puck.

Po wycofaniu się najeźdźcy zamek stracił znaczenie, jeszcze w 1772 roku, mimo znacznych uszkodzeń, ostatni starosta pucki Jan Przebendowski przyjął w nim komisarzy króla pruskiego. Po I rozbiorze Polski władze pruskie przekazały teren zamku gminie ewangelickiej. W 1795 roku część terenu przeszła na własność prywatną. W 1825 roku rozpoczęto regularne prace rozbiórkowe, które zakończyły się w 1844 roku. Wtedy na terenie dawnego dziedzińca zamkowego wzniesiono kościół ewangelicki.

Obecnie nie istnieje już nawet ten kościół rozebrany w połowie XX wieku. W 1977 roku przeprowadzono pierwsze prace archeologiczne pod kierunkiem prof. Tadeusza Grabarczyka z Uniwersytetu Łódzkiego, a w ostatnim dziesięcioleciu XX wieku 

Widok z lotu ptaka od południowego-zachodu, fot. ZeroJeden, V 2013

prace na szeroką skalę prowadziła mgr Martyna Milewska i prof. Jerzy Kruppe. Podczas tych ostatnich badań całkowicie odsłonięto pozostałe mury zamkowe piwnic i przyziemia, jednak po zakończeniu badań ponownie je zasypano. Możliwa do przebadania była tylko zachodnia część terenu zamkowego na którym stała "stara kamienica", pozostałe rejony ze względu na prowadzone przez prawie dwa wieki różnego rodzaju prace została całkowicie zniwelowana. Obecnie spod ziemi wystają już tylko pojedyncze kamienie.