Zamek w Radomiu

iasto Radom w obecnym miejscu powstało za panowania Kazimierza Wielkiego, który przeniósł w to miejsce X-wieczną osadę znajdującą się dotychczas kilkaset metrów w górę rzeki Mlecznej. Zamek powstał jako element fortyfikacji miejskich prawdopodobnie w końcowym etapie budowy miejskich murów. Czworobok założenia zajmował południowo-wschodnią część miasta i oddzielony był od niego murem oraz wałem i fosą. Wjazdu na zamek strzegła wieża bramna, w której miał swoje mieszkanie burgrabia. Oprócz wieży 

fot. ZeroJeden, V 2000

bramnej w skład zabudowań zamkowych wchodził dom wielki. Miał on wymiary 38x10,5 metra i był wzniesiony wzdłuż murów miejskich, wysunięty przed ich czoło. Dom miał dwie lub trzy kondygnacje i był podpiwniczony. Do budynek przylegała początkowo jedna wieża. W ciągu murów mogły jeszcze znajdować się baszty, jednak z braku ikonografii z tego okresu trudno o dokładne odtworzenie formy założenia.

Częstym gościem na zamku był Władysław Jagiełło, a potem jego następcy. Tutaj w 1401 roku zawarto unię zwaną radomsko-wileńską. W 1489 roku Kazimierz Jagiellończyk przyjął na zamku hołd lenny mistrza krzyżackiego Jana von Tieffen. W 1505 roku na zamku miał miejsce sejmik z udziałem Aleksandra Jagiellończyka, na którym uchwalono konstytucję "Nihil novi" oraz zatwierdzono zbiór praw kanclerza Jana Łaskiego.

W XV i XVI wieku zamek wzbogacił się o kolejną wieżę przy wielkim domu oraz o wieżę latrynową, którą postawiono na wale. Możliwe, że ta pierwsza, zwana białą, powstała z wcześniejszej baszty. Oprócz wymienionych wież istniała jeszcze "baszta złoczyńców" w północno-wschodnim narożu murów obwodowych. W latach 1510-1515 rozbudowę zamku przeprowadził kasztelan radomski, podskarbi koronny Mikołaj Szydłowiecki prawdopodobnie pod wpływem Zygmunta Augusta. Prace wykonał prawdopodobnie królewski budowniczy mistrz Benedykt, a wystrój wnętrz mógł być dziełem nadwornego malarza Szydłowieckich - Piotra. Dom wielki przebudowano na renesansową rezydencję. Od strony dziedzińca został ozdobiony krużgankami, dobudowano taras, a wieżę "białą" zwieńczono attyką. Podczas tej rozbudowy wzniesiono również nowe skrzydło zachodnie głównie 

Widok zamku na zdjęciu lotniczym, fot. ZeroJeden, VI 2019

dla celów gospodarczych.

Często odwiedzany przez monarchów zamek miał bogaty wystrój. Jedna z komnat posiadała kasetonowy strop z pozłacanymi różami, w zamku były marmurowe kominki i dekoracyjne kaflowe piece. Gospodarczo-mieszkalne skrzydło zachodnie mieściło na parterze kuchnię, spiżarnię i piekarnię, a na piętrze - jadalnię, którą połączono z domem wielkim krytym gankiem. Z dokumentów dowiadujemy się też, że zamek posiadał łaźnię, ogrody i stajnie dla 130 koni.

Niewielkich zmian dokonano jeszcze przed 1567 rokiem. W 1655 roku na zamek wkroczył król szwedzki Karol Gustaw. Przyjął tutaj delegację polską żądającą przeprowadzenia elekcji. Kiedy Szwedzi zostali wyparci z Radomia zdewastowali zamek i podpalili miasto. Po tych zniszczeniach do odbudowy został zobowiązany starosta Gołuchowski.

Ostatnia duża przebudowa miała miejsce w 1787 roku. Wtedy to starosta Aleksander Potkański obniżył dom wielki o jedną kondygnację i wydłużył kosztem pozostałości zniszczonej wieży "białej". Jeszcze w końcu XVIII wieku władze austriackie postanowiły rozebrać wieże zamkowe 

Widok zamku na zdjęciu lotniczym, fot. ZeroJeden, VI 2019

i mur obwodowy od strony miasta, a zamek został przystosowany na potrzeby urzędów, a później Archiwum Akt Grodzkich.

W 1863 roku zaniedbaną ostatnią pozostałość po zamku - dom wielki - przekazano kościołowi, który przekształcił go w plebanię i czasową rezydencję biskupów sandomierskich.