Fortalicja w Sobkowie

Dwór murowany w Nidzie Ryterskiej, jak początkowo nazywała się ta miejscowość, powstał jeszcze przed połową XVI wieku. Posiadał piwnicę i jedną kondygnację naziemną. Jak na tak niewielkie założenie, na które oprócz tego budynku składały się drewniane zabudowania gospodarcze, posiadał bogaty wystrój renesansowy. Ten dwór przeszedł na własność Balcera Sobka z Sulejowa lub jego syna Stanisława Sobka. To Stanisław w 1563 roku nadał prawa miejskie osadzie Nida Ryterska, która odtąd nazywana była Sobkowem. W tym też roku wzniósł fortalicję. Rozległy teren o kształcie prostokątnym i wymiarach 129x85 metrów został otoczony niskim murem, na którego narożach wzniesiono dwukondygnacjowe baszty. Początkowo istniał tylko południowy odcinek murów z dwiema basztami. Pierwotny dwór murowany został włączony właśnie 

Brama wjazdowa na podzamcze, fot. ZeroJeden, XI 2000

w ten odcinek murów w pobliżu baszty zachodniej. Bliżej baszty wschodniej umieszczono bramę wjazdową z renesansowym portalem. Niedługo potem wzniesiony został odcinek północny murów z budynkiem mieszkalnym w jego zachodniej części. W nowo wzniesionej baszcie północno-wschodniej powstała loggia. Budowa była kończona w 1577 roku już przez syna Stanisława o tym samym imieniu.

Kolejnymi właścicielami Sobkowa byli Drohojewscy herbu Korczak, którzy w pierwszej XVI wieku zmodernizowali fortyfikacje swojej siedziby. W 1668 roku sprzedali oni Sobków Janowi Wielopolskiemu herbu Starykoń. Rozpoczął on wznoszenie na środku dziedzińca okazałego budynku mieszkalnego, jednak budowa nie była zapewne ukończona, kiedy w 1683 roku Sobków został sprzedany Sarbiewskim herbu Prawdzic. Mieszkali oni nadal w budynkach renesansowych. Również oni nie ukończyli budowy willi i Sobków przeszedł po 1692 roku na własność Myszkowskich herbu Jastrzębiec. Józef Myszkowski ukończył dzieło zaczęte przez Wielopolskich. Kolejnym właścicielem Sobkowa był w latach 1725-1732 biskup Konstanty 

Zabudowa wzdłuż wschodniego odcinka murów, fot. ZeroJeden, V 2005

Felicjan Szaniawski, który zajął się wystrojem wnętrz.

Willa rozbudowywana była dwukrotnie w drugiej połowie XVIII wieku przez Annę Szaniawską, a później przez Konstantego Felicjana Szaniawskiego. Podczas tej drugiej przebudowy w najstarszym budynku przebito wjazd bramny, do którego wstawiono portal dotychczasowej bramy w murze południowym.

Od XIX wieku rozpoczął się stopniowy upadek fortalicji, o którą kolejni właściciele nie troszczyli się. Zniszczenia dopełniły walki z lat 1914-1915. Obecnie pałac na środku dziedzińca jest w ruinie, wykorzystuje się stajnie przy wschodnim murze obwodowym, oraz zabudowania przy murze południowym z najstarszym budynkiem.