Zamek w Szczytnie

ierwotnie istniała na przesmyku między jeziorami Małym i Wielkim drewniana strażnica wzniesiona przez Krzyżaków, otoczona wałem i fosą. Po spaleniu przez Litwinów w XIV wieku na jej miejscu Zakon przystąpił do wznoszenia murowanego zamku. O ile sam zamek nie był zbyt obszerny to posiadał znaczne przedzamcze na którym znajdowała się większość zabudowań gospodarczych. Przedzamcze także na wypadek wojny miało być schronieniem dla mieszkańców osady.

Założenie miało plan zbliżony do kwadratu o boku około 40 metrów a w jednym z narożników wzniesiono czworoboczną wieżę. Całość wraz z przedzamczem otaczał mur obronny oraz głęboka fosa.

Zamek należał do komturstwa elbląskiego i był siedzibą prokuratorów. W czasie wojny Polski z Zakonem został zajęty przez wojska polskie i na krótko został przez króla przekazany księciu mazowieckiemu. Z wojny tej wyszedł lekko uszkodzony. Na mocy pokoju toruńskiego zawartego w 1466 roku znalazł się w granicach Prus i do 1525 roku podlegał komturom pasłęckim. Po sekularyzacji Prus stał się siedzibą starosty, a potem, na życzenie księcia Jerzego Fryderyka, pełnił rolę zameczku myśliwskiego. W celach adaptacji w latach 1579-1581 dokonano przebudowy zamku zmieniając jego charakter na reprezentacyjny.

Od połowy XVII wieku zamek zaczął podupadać i został opuszczony. Ruinę pogłębiły władze miejskie, które postanowiły sprzedać 

fot. ZeroJeden, VI 2002

mieszkańcom Szczytna cegłę z murów zamku pod budowę mieszkań. Rozebrano wtedy wieżę i jedno ze skrzydeł zamku - od strony przedzamcza - oraz mury obronne. Prawdopodobnie także wtedy rozebrano górne kondygnacje pozostałych skrzydeł.

W 1928 roku w związku z przekazaniem opuszczonej ruiny na muzeum regionalne odremontowano zachowane trzy skrzydła. W czasie prac archeologicznych w 1969 roku odkryto fundamenty skrzydła południowo-wschodniego z przejazdem na dziedziniec wewnętrzny od strony przedzamcza. Trzy istniejące skrzydła oraz wysoka kwadratowa wieża zwana Wieżą Juranda po wojnie z braku użytkownika popadały w ruinę. Obecnie w odbudowanych budynkach mieszczą się urzędy oraz Oddział Muzeum Warmii i Mazur, w której znalazły miejsce ekspozycje sztuki ludowej oraz historii zamku i regionu. Na zamku działa Bractwo Miecza i Kuszy.