Zamek w Chrzelicach

amek w Chrzelicach wznieśli Joannici na przełomie XII i XIII wieku. Powstał zapewne jako założenie drewniane na miejscu grodziska z czasów Bolesława Chrobrego. Założenie joannickie na pewno musiało ucierpieć podczas dwukrotnego przemarszu przez okolicę wojsk mongolskich w pierwszej połowie XIII wieku. W drugiej połowie XIII wieku zamek został przebudowany na murowany, wzniesiono potężny wolnostojący stołp w zachodnim narożniku oraz wysokie mury obwodowe. Obronność miejsca zwiększały otaczające go stawy i podmokłe łąki.

Z czerwca 1316 roku pochodzi pierwsza wzmianka o miejscowości Chrzelicz, mówiący o możnym panie Disco Struncza. Prawdopodobnie był on zasadźcą na zamku w imieniu księcia Bolka I, a później jego syna Bolesława II. W 1336 roku zamek wraz z dobrami chrzelickimi 

Zdjęcie lotnicze, fot. ZeroJeden, IV 2021

został przez księcia przekazany panom z Prószkowa, a w 1388 roku przeszedł na własność Władysława Opolczyka, zarząd nad zamkiem pozostał jednak w rękach właścicieli Prószkowa.

W okresie wojen husyckich zamek został uszkodzony, jednak nadal mógł funkcjonować. Znacznie bardziej ucierpiała podzamkowa osada, która prawdopodobnie została całkowicie spalona i opuszczona. W 1437 roku połowę zamku chrzelickiego oraz całość dóbr znalazła się w rękach księcia Bolka V. Po jego śmierci o Chrzelice rywalizował król czeski Jerzy z Podiebradu, jednak ostatecznie przeszły one na własność brata zmarłego księcia.

W końcu XV wieku zamek stał się siedzibą rycerzy-rozbójników, doprowadziło to do wyprawy opolskich Piastów i zdobycia zamku, który następnie był ich własnością do 1532 roku. Podczas walk została poważnie uszkodzona okrągła wieża zamkowa, którą potem wyremontowano zachowując tylko o połowy wysokości. Podczas remontu wzniesiono również nową ośmioboczną wieżę w zachodnim narożniku murów oraz pogłębiono fosę.

Po śmierci ostatniego opolskiego Piasta Jana Dobrego w 1532 roku 

fot. JAPCOK, III 2003

zamek przeszedł pod panowanie czeskie. Królowie Czech przekazywali zamek kolejno margrabiemu Jerzemu Hohenzollernowi, królowej węgierskiej Izabeli Jagiellonce, a następnie na lata 1557-1578 Wacławowi Posadowskiemu za zasługi wojenne. W 1578 roku zamek wrócił w ręce Prószkowkich, którzy planowali go umocnić. Początkowo do prac zatrudniono Hansa Schnaidera von Lindau, który jednak zmuszony był przerwać plany rozbudowy i wrócić do Wrocławia. Następnie prace powierzono architektowi Valentinowi von Säbischowi, który przygotowywał plany przebudowy zamku na silną twierdzę, które również nie zostały zrealizowane z powodu wybuchu wojny trzydziestoletniej. Jednak dzięki niemu zachowały się do dziś wizerunki zamku z tamtego okresu.

Po zakończeniu wojny powrócono do prac, jednak całkowicie zmieniono koncepcję przebudowy ? zrezygnowano z obronności i zamiast twierdzy zdecydowano się stworzyć tu barokowy pałac z parkiem. Przebudowa trwała pół wieku, zakończono ją w 1694 roku, wszelkie gotyckie pozostałości zostały wchłonięte przez czteroskrzydłowy pałac.

Około połowy XVIII wieku rezydencja przeszła na własność Waltera Xawera von Dietrichsteina, męża księżnej Karoliny z Prószkowskich, w wyniku wygaśnięcia męskiej linii Prószkowskich. W 1783 roku z rąk Dietrichsteinów dobra chrzelickie odkupił król pruski Fryderyk II Hohenzollern.

W końcu XVIII wieku, po uszkodzeniu w wyniku walk lub pożaru, podczas remontu zostało zlikwidowane skrzydło południowe z wieżyczką. Resztę zabudowań wyremontowano bez dodatkowych zmian. Od 1816 do 1920 roku zamek był w dzierżawie rodziny Heller z okolic Rybnika, a następnie jego właściciel, Pruska Izba 

Zdjęcie lotnicze, fot. ZeroJeden, IV 2021

Skarbowa, przekazał go kolejnym dzierżawcom Aleksandrowi Seydelowi, a później Margarette Bannert.

W okresie drugiej wojny światowej w zamku mieścił się sztab łączności. Nieuszkodzone zabudowania po wojnie zostały przeznaczone częściowo na mieszkania kilku rodzin, częściowo na przedszkole oraz świetlicę wiejską.

W wyniku niedbalstwa państwowego właściciela budowla w latach sześćdziesiątych zaczęła niszczeć. Mieszkańców wykwaterowano, a pałac szybko zmienił się w kompletną ruinę, która pozbawiona stropów, dachów i częściowo ścian ? niszczeje do dziś.