Zamek w Gdańsku

istoria zamku gdańskiego rozpoczyna się po przybyciu na Pomorze Krzyżaków. Wcześniej istniał tutaj gród książąt pomorskich, który po śmierci ostatniego z nich - Mściwoja II - przeszedł w posiadanie Przemysława II, a potem Władysława Łokietka. Krzyżacy objęli gród gdański w 1308 roku, ale zamek powstał dopiero po wyjaśnieniu się niepewnej sytuacji na Pomorzu. Po wojnie z Władysławem Łokietkiem i zawarciu w Kaliszu traktatu Krzyżacy podjęli decyzję o budowie murowanego klasztoru.

Po 1343 roku stopniowo rozpoczęto zastępować drewniano-ziemne fortyfikacje murowanymi. Na dotychczasowych wałach zostały wzniesione mury wzmocnione basztami i wieżami. Obronność zamku znacznie podnosiły wody Motławy i Wisły, w widłach których został usytuowany. Wisła stanowiła na tyle dobre zabezpieczenie, że początkowo 

Pozostałości zabudowy na styku zamku z miastem, fot. ZeroJeden, XII 2006

od jej strony nie wzniesiono nawet muru obronnego, dopiero kiedy zmieniła koryto głównego nurtu zdecydowano się wzdłuż wschodniej pierzei zamku postawić mur.

Zabudowania zamku właściwego wzniesiono na planie kwadratu z wieżami na narożach. Na północ i zachód od zamku znajdowało się dwudzielne przedzamcze otoczone murem. Między Wisłą i Motławą przekopano wzdłuż muru przedzamcza fosę, która mogła być zasilana również wodą z Potoku Siedleckiego. Również przedzamcze mogło być oddzielone od zamku głównego fosą i murami.

Niestety nie przetrwały żadne plany zamku. Z inwentarzy lustracyjnych można jedynie wysuwać hipotezy na temat ilości budynków i ich funkcji. Na zamek składały się: infirmeria, kuchnia, komora przy kuchni, piekarnia, zbrojownia, kościół z biblioteką oraz pomieszczenia klasztorne - kapitularz, refektarz, dormitoria braci, mieszkanie komtura i jego zastępcy, łaźnia i inne pomieszczenia niezbędne do życia konwentu. Z inwentarzy wiadomo również, że przynajmniej część budynków była podpiwniczona.

Do 1945 roku dotrwał zaledwie jeden wizerunek 

fot. ZeroJeden, XII 2006

zamku gdańskiego uwieczniony na obrazie "Okręt Kościoła" z XV wieku. Niestety w końcu drugiej wojny światowej obraz ten został zniszczony. Zabudowania zamkowe znajdowały się na nim na drugim planie, co nie pozwoliło na dokładne rozpoznanie przez badaczy planu obiektu. Widać natomiast było na najwyższej wieży (kościelnej) mozaikowy wizerunek Najświętszej Marii Panny.

Z zabudowań zamku przetrwało niewiele. Jednym z fragmentów jest istniejąca niegdyś na styku fortyfikacji zamkowych i miejskich Baszta Rybacka, przebudowana po 1454 roku i przemianowana na Basztą Łabędź. Poza nią zachował się fragment zewnętrznego muru obronnego oraz południowo-zachodnia baszta zamkowa. Z niezachowanych części ciekawostką jest potężna baszta, która według R. Massalskiego i J. Stankiewicza znajdowała się w nurcie Wisły.

Będąc w rękach krzyżackich zamek stanowił bardzo ważny punkt administracyjny i militarny. Możliwość zablokowania żeglugi na Motławie i dojścia do portu dawała Krzyżakom wielkie możliwości wywierania presji na miasto i region. Kiedy po bitwie pod Grunwaldem urzędujący 

fot. ZeroJeden, X 2002

na zamku Henryk von Plauen (brat wielkiego mistrza) zdecydował się zaatakować buntujące się miasto - gdańszczanie stanowczo zaczęli się bronić. Zamurowano bramę zamkową i wzmocniono mury. Wydawało się, że wojna jest nieunikniona, jednak w kwietniu 1411 roku podpisano rozejm. Na pertraktacje zaproszono na zamek dwóch burmistrzów Gdańska, którzy przybyli w towarzystwie dwóch rajców. Krzyżacy podstępnie ich aresztowali i zamordowali. Konflikt zaostrzył się i trwał nieprzerwanie do wojny trzynastoletniej. Po kolejnych przygotowaniach gdańszczan do zbrojnego starcia zażądano od Krzyżaków poddania zamku. Mimo dobrego przygotowania zamku do obrony komtur domowy, sprawujący władzę pod nieobecność komtura Postora, podjął decyzję o rozpoczęciu rokowań i przekazania zamku gdańszczanom w kilku etapach.