Zamek w Grudziądzu

amek w Grudziądzu został wzniesiony przez Krzyżaków około połowy XIII wieku, był jedną z silniejszych twierdz zakonnych. Znajdował się na wysokim wzgórzu skarpy wiślanej na północ od miasta. Główny zamek wznosił się w najwyższej partii wzgórza, miał plan czworoboku otoczonego dodatkowym drugim pierścieniem murów obwodowych. Główne skrzydło znajdowało się w południowej części zamku, miało cztery kondygnacje i piwnice, mieściło również przejazd bramny. Na parterze znajdowało się tu więzienie oraz magazyny, na piętrze w zachodniej części mieścił się refektarz, a we wschodniej kaplica konwentu, pomiędzy nimi było jeszcze małe pomieszczenie dla obrony bramy wjazdowej umieszczone bezpośrednio nad nią oraz kapitularz. Wzdłuż południowej części muru zachodniego wznosiło się drugie skrzydło mieszkalne, z którego 

Wieża Klimek na pocztówce z 1943 roku

prowadził kryty ganek do gdaniska. W narożniku północno-zachodnim znajdowała się potężna wolnostojąca wieża zwana Klimkiem. Miała ona średnicę prawie 9 metrów oraz wysokość około 30 metrów, wejście prowadziło przez drewniany pomost z ganku muru obwodowego. Koronę wieży stanowił prawdopodobnie krenelaż z machikułami.

Kolejne skrzydła znajdowały się przy północnym i wschodnim murze. Pierwsze mieściło tylko pomieszczenia gospodarcze kuchnię i piekarnię, drugie było w parterze wykorzystywane na browar i mieszkania służby, a na pierwszej kondygnacji znajdowały się dormitoria braci zakonnych. Wszystkie skrzydła mieszkalne połączone były od strony dziedzińca krużgankami. Zamek od miasta oddzielony był dwoma podzamczami. Jedno z nich otaczało zamek od wschodu i północy, a także początkowo od strony Wisły, drugie znajdowało się od południa i przez nie prowadził główny dojazd do zamku wysokiego.

W 1338 roku osunęła się skarpa od strony Wisły, niszcząc od tej strony podzamcze oraz skrzydło zachodnie zamku wysokiego, które niedługo potem 

Plan miasta z 1781 roku, zaczerpnięte z: 'Zabytki architektury i urbanistyki w Polsce' Warszawa 1986

odbudowano.

Po pierwszym pokoju toruńskim kończącym wielką wojnę z zakonem krzyżackim Grudziądz znalazł się w granicach Polski, jednak niedługo potem wrócił we władanie Krzyżaków. Podczas wojny trzynastoletniej w 1454 roku szybko został opanowany przez wojska Związku Pruskiego, kilkukrotne oblężenia krzyżackie nie były skuteczne. Drugi pokój toruński ostatecznie umiejscowił miasto w granicach polskich.

Podczas potopu szwedzkiego wojska brandenburskie wycofały się z Grudziądza przed przybyciem Szwedów w 1655 roku, a nieliczna załoga zamku poddała się po niedługim ostrzale artyleryjskim. W 1659 roku zamek i miasto zostały odzyskane przez wojska Lubomirskiego. Nadwerężony działaniami wojennym zamek był podczas kolejnych wojen ze Szwedami wykorzystywany ponownie przez wojska najeźdźcy, a później jeszcze czasowo przez rosyjskie i pruskie.

Po rozbiorach Polski zamek znalazł się w granicach Prus i przeszedł na własność państwa. W 1795 roku wykorzystywany był na mieszkania oficerskie, ale w 1801 roku Fryderyk Wilhelm III zarządził rozbiórkę warowni w celu pozyskania materiału budowlanego do nowej twierdzy. Rozbiórka trwała przez kolejne pięć lat, zniszczeniu oparła się tylko wieża Klimek. W 1807 roku wojska Napoleona wykorzystały 

fot. ZeroJeden, VI 2008

wieżę jako stanowisko ogniowe do ostrzału pobliskiej twierdzy, wojska pruskie odpowiedziały ogniem z fortecy, w wyniku czego zniszczona została górna partia wieży.

W 1839 roku władze miasta postanowiły założyć w miejscu zamku park, zaczęły się prace porządkowe i zabezpieczające. Ruiny z wieżą były otoczone troską jeszcze do wybuchu drugiej wojny światowej. W 1945 roku wycofujące się wojska niemieckie wieżę jako potencjalny punkt obserwacyjny wysadziły w powietrze. W 1956 roku usypano z gruzu i fragmentów wieży kopiec w miejscu zamku.