Zamek w Lesku

esko należało w średniowieczu do rodu Kmitów herbu Szreniawa, którzy mieli swoją siedzibę rodową na zamku Sobień. Pierwszy dwór wzniósł tu kasztelan przemyski Jan Kmita około 1474 roku, po tym jak zamek Sobień został uszkodzony najazdem Węgrów. Pierwszy dwór prawdopodobnie nie miał elementów murowanych. W 1491 roku spadek przejął syn Jana Stanisław. Kiedy w 1538 roku wojewoda krakowski Piotr Kmita zdecydował się przenieść siedzibę do Leska, drewniany dwór stał się niewystarczający. Po 1538 roku wzniósł on murowaną wieżę mieszkalną, która na parterze miała pomieszczenie przykryte sklepieniem wspartym centralnie na wielobocznym słupie. Wieża ta obecnie znajduje się w zachodnim narożu założenia.

Około połowy XVI wieku zamek został przebudowany. Wieżę obniżono o jedną kondygnację i rozbudowano 

Zamek w Lesku na zdjęciu Albina Friedricha z lat 1892-97

w kierunku południowo-wschodnim. Na założenie obronne składało się też kilka budynków drewnianych.

W 1580 roku majątek został podzielony między rodziny Barzych i Stadnickich. Niedługo potem cały należał do Stadnickich. Kolejna rozbudowa miała miejsce w 1656 roku, kiedy umocniono zabudowania murami obronnymi na planie nieregularnego czworoboku z basztami oraz basteją. W początkach XVIII wieku został uszkodzony przez działania wojsk szwedzkich i pożar. Niedługo potem przeszedł na własność Ossolińskich, był w ich posiadaniu do 1776 roku. Dopiero w latach 1765-1771 pod kierunkiem Gotfryda Hoffmana odbudowano zamek dla wojewody wołyńskiego Józefa Ossolińskiego. W roku 1776 przeszedł w posiadanie rodziny Mniszchów, a w 1779 - Krasickich, którzy władali nim do wybuchu drugiej wojny światowej.

Jednak już w 1783 roku ponownie zamek został zniszczony przez pożar. Długo nikt się po tym pożarze zamkiem nie zajmował, dopiero w 1805 roku został odremontowany dla Ksawerego Krasickiego według projektu poety Wincentego Pola, a w latach 1837-1838 również według jego projektu dokonano gruntownej restauracji. Podczas przebudów 

fot. ZeroJeden, VIII 2001

Wincentego Pola rozebrano kilka budynków, a dodano parterowe skrzydła z galeriami.

Już od czasów Kmitów zamek święcił czasy świetności, gościł wielkich artystów. Krasiccy przenieśli do Leska swoją bibliotekę z Dubiecka.

W 1914 roku zamek znów został dotknięty przez pożar, w 1924 roku odremontowano go. Druga wojna światowa również dołożyła zniszczeń. Po wojnie, w 1956 roku, zamek został odbudowany i zaadaptowany na ośrodek wypoczynkowy kopalni. Obecnie mieści się tu ogólnodostępny hotel.