Zamek w Rabsztynie

 ile XV wiek obfituje we wzmianki o zamku rabsztyńsim, o tyle wcześniejsze dzieje warowni są trudne do ustalenia. Jan Długosz wspomina o powstałym z inicjatywy Kazimierza Wielkiego zamku w Olkuszu. Ponieważ nie doszukano się innych dokumentów o olkuskim zamku, niektórzy historycy identyfikowali tę wzmiankę właśnie z Rabsztynem, jednak w 2001 roku w samym Olkuszu natrafiono podczas prac budowlanych na fragment grubego średniowiecznego muru z bramą, co wprowadziło nowe wątpliwości.

Przyjmuje się, 

Drzeworyt według rysunku Feliksa Brzozowskiego, Tygodnik Illustrowany 1879

że pierwsze zabudowania i umocnienia drewniano-ziemne powstały tu w końcu XIII wieku, natomiast zamek powstał w XIV wieku. Zajmował on tylko najwyższą część wzniesienia na skale, tu mieściła się wysoka cylindryczna wieża, a po krawędzi skały biegł mur obwodowy. Pierwsza pewna wzmianka pochodzi z 1396 roku, wymienia ona kapelana kaplicy zamkowej. Zamek był wtedy w posiadaniu Spytka z Melsztyna, a na własności rodu Melsztyńskich pozostawał do 1441 roku, został wtedy za sprzeniewierzenie się królowi skonfiskowany i jako wiano Jadwigi z Książa przeszedł w ręce Andrzeja Tęczyńskiego z rodu Toporczyków. W 1442 roku na polecenie króla Andrzej Tęczyński miał wzmocnić zamek. Po śmierci Andrzeja jego syn przyjął nazwisko od rabsztyńskiej siedziby. Kiedy w 1509 roku wygasła rabsztyńska linia tego rodu zamek znalazł się w rękach Bonerów, którzy przez trzy pokolenia sprawowali urząd starostów rabsztyńskich.

Kolejnym starostą został w 1592 roku Mikołaj Wolski, a potem marszałek wielki koronny Zygmunt Myszkowski. Prawdopodobnie to on w początkach XVII wieku rozbudował rabsztyńską twierdzę na renesansową rezydencję, która częściowo zatraciła charakter obronny. 

Widok wzdłuż skrzydła wschodniego, fot. ZeroJeden, V 2005

U podnóża zamku górnego powstał zamek dolny z trójskrzydłowym pałacem o dwóch kondygnacjach, w którym było 40 pokoi. Całość oddzielona była od reszty wzgórza głęboką fosą, nad którą przerzucono od południa most na filarach. Most prowadziła do podpiwniczonej wieży bramnej, której resztki zachowały się do dziś.

W czasie potopu szwedzkiego wycofujące się wojska najeźdźcy splądrowały i zniszczyły zamek, którego już nie odbudowano. Częściowo był jeszcze używany do początków XIX wieku. W drugiej połowie XIX wieku poszukiwacze skarbów dopełnili zniszczenia wysadzając jedyną zachowaną część zamku - wieżę oraz mury zamku dolnego.