Zamek w Radomiu

iasto Radom w obecnym miejscu powstało za panowania Kazimierza Wielkiego, który przeniósł w to miejsce X-wieczną osadę znajdującą się dotychczas kilkaset metrów w górę rzeki Mlecznej. Zamek powstał jako element fortyfikacji miejskich prawdopodobnie w końcowym etapie budowy miejskich murów. Czworobok założenia zajmował południowo-wschodnią część miasta i oddzielony był od niego murem oraz wałem i fosą. Wjazdu na zamek strzegła wieża bramna, w której miał swoje mieszkanie burgrabia. Oprócz wieży bramnej w skład zabudowań zamkowych wchodził dom wielki. Miał on wymiary 38x10,5 metra i był wzniesiony wzdłuż murów miejskich, wysunięty przed ich czoło. Dom miał dwie lub trzy kondygnacje i był podpiwniczony. Do budynek przylegała początkowo jedna wieża. W ciągu murów mogły jeszcze znajdować się baszty, jednak 

Próba rekonstrukcji zamku radomskiego według arch. A.Pinno z 1940 roku [źródło]

z braku ikonografii z tego okresu trudno o dokładne odtworzenie formy założenia.

Częstym gościem na zamku był Władysław Jagiełło, a potem jego następcy. Tutaj w 1401 roku zawarto unię zwaną radomsko-wileńską. W 1489 roku Kazimierz Jagiellończyk przyjął na zamku hołd lenny mistrza krzyżackiego Jana von Tieffen. W 1505 roku na zamku miał miejsce sejmik z udziałem Aleksandra Jagiellończyka, na którym uchwalono konstytucję "Nihil novi" oraz zatwierdzono zbiór praw kanclerza Jana Łaskiego.

W XV i XVI wieku zamek wzbogacił się o kolejną wieżę przy wielkim domu oraz o wieżę latrynową, którą postawiono na wale. Możliwe, że ta pierwsza, zwana białą, powstała z wcześniejszej baszty. Oprócz wymienionych wież istniała jeszcze "baszta złoczyńców" w północno-wschodnim narożu 

Widok zamku na zdjęciu lotniczym, fot. ZeroJeden, VI 2019

murów obwodowych. W latach 1510-1515 rozbudowę zamku przeprowadził kasztelan radomski, podskarbi koronny Mikołaj Szydłowiecki prawdopodobnie pod wpływem Zygmunta Augusta. Prace wykonał prawdopodobnie królewski budowniczy mistrz Benedykt, a wystrój wnętrz mógł być dziełem nadwornego malarza Szydłowieckich - Piotra. Dom wielki przebudowano na renesansową rezydencję. Od strony dziedzińca został ozdobiony krużgankami, dobudowano taras, a wieżę "białą" zwieńczono attyką. Podczas tej rozbudowy wzniesiono również nowe skrzydło zachodnie głównie dla celów gospodarczych.

Często odwiedzany przez monarchów zamek miał bogaty wystrój. Jedna z komnat posiadała kasetonowy strop z pozłacanymi różami, w zamku były marmurowe kominki i dekoracyjne kaflowe piece. Gospodarczo-mieszkalne skrzydło zachodnie mieściło na parterze kuchnię, spiżarnię i piekarnię, a na piętrze - jadalnię, którą połączono z domem wielkim krytym gankiem. Z dokumentów dowiadujemy się też, że zamek posiadał łaźnię, ogrody i stajnie dla 130 koni.

Niewielkich zmian dokonano jeszcze przed 1567 rokiem. W 1655 

Widok zamku na zdjęciu lotniczym, fot. ZeroJeden, VI 2019

roku na zamek wkroczył król szwedzki Karol Gustaw. Przyjął tutaj delegację polską żądającą przeprowadzenia elekcji. Kiedy Szwedzi zostali wyparci z Radomia zdewastowali zamek i podpalili miasto. Po tych zniszczeniach do odbudowy został zobowiązany starosta Gołuchowski.

Ostatnia duża przebudowa miała miejsce w 1787 roku. Wtedy to starosta Aleksander Potkański obniżył dom wielki o jedną kondygnację i wydłużył kosztem pozostałości zniszczonej wieży "białej". Jeszcze w końcu XVIII wieku władze austriackie postanowiły rozebrać wieże zamkowe i mur obwodowy od strony miasta, a zamek został przystosowany na potrzeby urzędów, a później Archiwum Akt Grodzkich.

W 1863 roku zaniedbaną ostatnią pozostałość po zamku - dom wielki - przekazano kościołowi, który przekształcił go w plebanię i czasową rezydencję biskupów sandomierskich.