Zamek w Szamotułach

zamotuły uzyskały prawa miejskie w 1383 roku, były wtedy własnością Nałęczów Szamotulskich. W początkach XV wieku włości szamotulskie zostały podzielone na dwie części. Istnieją poglądy, że Łęccy wznieśli wtedy w Szamotułach swój zamek. Natomiast w 1405 roku Nałęczowie wznieśli murowany zamek, którego fragmenty zachowane są do dziś. Pierwotne gotyckie założenie z powodu nikłych pozostałości nie jest możliwe do odtworzenia, prawdopodobnie było czworoboczne z wieżami na narożach. W 1513 roku zamek przeszedł na własność Górków, z których Łukasz przekształcił go w renesansową rezydencję. Z tego okresu pochodzi zachowana wieża, przy której pierwotnie znajdowała się prawdopodobnie brama wjazdowa. W 1549 roku z inicjatywy Andrzeja Górki dokonano przebudowy, którą przeprowadził architekt Jan Czeterwan. Później zamek był własnością kilku rodów wielkopolskich.

Drugi z zachowanych z zamku elementów to dwuskrzydłowy budynek mieszkalny, jednak 

fot. ZeroJeden, IV 2005

obecna formę przybrał głównie w przebudowach z XVII i XIX wieku. W latach 1976-1989 podczas odbudowy przywrócono mu gotycki charakter, a w niektórych miejscach wydobyto spod tynku fragmenty ceglanych zdobień.

Z zachowaną wieżą wiąże się podanie o Czarnej Księżniczce, czyli Halszce. Podanie przytacza Ryszard Rogiński. Matką Halszki była córka króla Zygmunta Starego, księżna Beata Kościelska-Ostrogska. Po śmierci ojca opiekę nad Halszką przejął jej stryj, książę Wasyl Sanguszko. Przedwczesna śmierć ojca stała się przyczyną tragicznych losów dziewczynki. Została ona bowiem dziedziczką jednej z najpotężniejszych fortun polskich. O rękę księżniczki ubiegało się wielu konkurentów. Wśród nich był także bratanek opiekuna panny, Dymitr Sanguszko. Najpierw panna i jej matka obiecały mu związek z Halszką, później zmieniły zamiary. Oblubieniec napadł więc na zamek ukochanej i pod groźbą szabli ksiądz udzielił ślubu. Był to jednak, jak mawiano w owym czasie, raptus puellaue, król skazał więc Dymitra na śmierć i infamię. Dymitr uciekł z Halszką do Czech, tam młodą mężatkę odbił konkurent do jej ręki, Marcin Zborowski, uśmiercając Dymitra. Za gwałt dokonany na terytorium Czech Zborowski został osadzony w więzieniu, Halszka wróciła do kraju, gdzie jej losami osobiście zajął się król Zygmunt Stary. Majątek Halszki, większy od niejednego księstwa w zachodniej Europie, przeznaczył kasztelanowi poznańskiemu Łukaszowi Górce. Halszka była doń tylko dodatkiem. Na zamku warszawskim odbyło się huczne wesele, choć pan młody był starszy od żony o kilkadziesiąt lat.

Pod pretekstem, że Halszka jeszcze nie dorosła do małżeństwa, matka oddaliła 

Północna elewacja, fot. ZeroJeden, IV 2005

ją na dwór królowej Bony, po czym wyjechały obie do Lwowa kryjąc się w jednym z klasztorów. Fortuna młodej panny była jednak zbyt wielka. Górka zbrojnie doszedł swych praw, tym bardziej, że Halszce w międzyczasie udzielono kolejnego ślubu, tym razem z młodym księciem Olekowiczem. Nie mając dwudziestu lat trzy razy wychodziła za mąż. Księcia Olekowicza zabito, a Halszkę pod zbrojnym konwojem przewieziono do zamku w Szamotułach, siedziby Górki. Mszcząc się na młodej żonie Łukasz Górka polecił zamknąć ją w potężnej wieży. Żeby nikt nie mógł podziwiać jej urody nakazał założyć jej na twarz żelazną maskę. Miała tylko jeden spacer - podziemnym lochem do pobliskiej kolegiaty, gdzie w zakratowanej małej niszy mogła wysłuchać nabożeństwa.

W wieży spędziła 14 lat życia. Po śmierci Górki nieszczęsną uwolniono. Półobłąkana niewiele przeżyła swego tyrana. Zmarłą pochowano w rodzinnym Ostrogu.