Zamek książęcy we Wrocławiu

e Wrocławiu istniały niegdyś dwa zamki. Najpierw omówię zamek na Ostrowie Tumskim - miejsce to kiedyś oblewały wody Odry. Na wyspie tej w pierwszej połowie X wieku powstały dwa grody - na krańcu północno-wschodnim oraz, niedługo potem, na północno-zachodnim. Ten drugi gród szybko przejął funkcję głównego ośrodka osadniczego wyspy. Na przełomie X i XI wieku pierwszy, nieznaczący już gród wyburzono, a do głównego, już w tym okresie dwukrotnie powiększonego, dobudowano zajmujące pozostałą część Ostrowa podgrodzie. Umocnienia były do połowy XIII wieku drewniano-ziemne, potem zastąpiono je ceglanymi.

Nie zachowały się relikty pierwszych murowanych zabudowań wewnątrz umocnień. Były to najprawdopodobniej budynek rezydencjonalny oraz kaplica, a istniały tam przynajmniej od drugiej połowy XI wieku. Zachowały 

Widok od południa, fot. ZeroJeden, III 2005

się natomiast ślady po fundamentach następnej rezydencji wzniesionej za panowania na Śląsku Bolesława Wysokiego. W skład tego zespołu wchodziła osiemnastoboczna kaplica z przyległym do niej od zachodu budynkiem na planie kwadratu oraz położony po przeciwnej stronie budynek o kształcie wydłużonego prostokąta. W początkach XIII wieku powstało jeszcze kilka murowanych zabudowań - na południowy-zachód od dotychczasowej rezydencji wzniesiono budynki gospodarcze oraz późnoromańską kaplicę. Jej nawa miała plan kwadratu, którego trzy naroża wykończono apsydami, natomiast w czwartym umieszczono również zakończone apsydą prezbiterium. W 1241 roku zamek w tej postaci oparł się najazdowi Mongołów.

Niedługo po najeździe mongolskim nastąpiła kolejna przebudowa, można domniemywać, że na jej rozpoczęciu zaważyła chęć umocnienia zamku w obawie przed powtórnym atakiem. Dokonana została w stylu gotyckim. Dotychczasowe umocnienia drewniano-ziemne zniwelowano i na ich rozsypisku poczęto wznosić mur z cegieł. W jego obwodzie wzniesiono cztery wieże, dwie z nich pełniły rolę bram. 

Wrocław z zamkiem na drugim planie na miedziorycie Petera Schenka z 1702 roku

W czasie rozbudowy fortyfikacji zlikwidowano zabudowania znajdujące się na zewnątrz murów. Zmienił się także układ zabudowy wewnątrz murów. Na fundamentach dawnej osiemnastobocznej kaplicy powstała nowa - z ośmioboczną nawą i dwuprzęsłowym prezbiterium. Budynki przy północnym odcinku muru zlały się po przebudowie jeden ciąg zabudowy. Powstała nowa kaplica Św. Marcina, a w narożniku południowo-wschodnim rozpoczęto budowę skrzydła pałacowego.

Rozpoczęta za czasów księcia Henryka III, kontynuowana przez księcia Władysława i Henryka IV rozbudowa odzwierciedlała dążenia królewskie władców. Jednak po śmierci tego ostatniego zaprzestano inwestycji.

Począwszy od 1310 roku początkowo tereny przyległe do zamku a potem sam zamek zmieniały właściciela. Najpierw Bolesław III a potem Henryk VI przekazywali kolejne części duchowieństwu. Przed 1329 rokiem teren przyległy do kaplicy Św. Marcina otrzymał jej kapelan. Przed 1335 rokiem pozostałą część zamku przejęli kanonicy kapituły świętokrzyskiej. Zamek zmienił po tych przejściach całkowicie swój wygląd - teren podzielono na siedem części. Od frontu każdej z nich wzniesiono zabudowania gospodarcze, dawne pomieszczenia pałacowe przystosowano na cele mieszkalne. 

Rekonstrukcja planu zamku romańskiego z około połowy XIII wieku według Edmunda Małachowicza (1 - pałac, 2 - kaplica dworska, 3 - opactwo, 4 - kaplica Św.Marcina, 5 - łaźnia, 6 - piec, 7 - wały obronne, 8 - kuchnia, 9 - kaplica późnoromańska, 10 - droga, 12 - brama grodzka, 13 - brama wodna) [źródło]

Kaplicę późnoromańską rozebrano a gotycka została przerobiona na dom mieszkalny.

Nadanie cesarza Albrechta z 1439 roku formalnie przyznała cały teren kapitule świętokrzyskiej. Wówczas, aby "żaden tyran nie mógł uciskać Kościoła", rozebrano większą część murów obronnych.

Istniejąca do 1810 roku wieża południowo-wschodnia przez długi czas spełniała funkcję więzienia. Po sekularyzacji kapituł rozebrano ją jednak z pozostałą częścią murów obronnych. W 1885 roku przez teren zamku poprowadzono ulicę Św. Marcina zabudowując ją po obu stronach. Zabudowania nie oparły się zniszczeniom II wojny światowej. Ze zniszczeń podniesiono tylko kaplicę Św. Marcina, budynek szpitala wzniesiony po 1815 roku oraz sąsiedni dom - obecnie klasztor.

Prace badawcze i konserwatorskie z lat 1949-1974 wyeksponowały południową część fundamentów muru obwodowego oraz fundamenty pałacu.