Zamek w Lubawie

uż w 1260 roku kroniki wspominają o drewnianym zameczku znajdującym się w widłach rzek Sandela i Jesionka. Ziemie tutejsze od 1246 roku należały do biskupstwa chełmińskiego, i chociaż stolicą była Chełmża to od połowy XIII wieku biskupi rezydowali głównie w Lubawie. W 1338 roku biskupi wójt objął zamek i miasto w swój urząd.

Drewniany zameczek spłonął podczas powstania Prusów w końcu XIII wieku. Wznoszenie nowego murowanego zamku rozpoczęto w 1301 roku w północno-zachodniej części miasta już poza obrębem jego zabudowy. W skład zespołu początkowo wchodziło jedno skrzydło z wysoką wieżą, brama i zwodzony most. Obronność całości oprócz naturalnych warunków terenowych podnosiły fosy. Jednak i ten zamek został zniszczony - w 1330 roku przez litewskiego księcia Witolda.

Odbudowy podjął 

Basteja w narożniku północno-wschodnim, fot. ZeroJeden, V 2004

się w drugiej połowie XIV wieku biskup Wikbold a kontynuował ją po nim Arnold Stapil na początku XV wieku. Podczas tej odbudowy zamek zmienił gruntownie swoją sylwetkę. W 1545 roku uległ pożarowi. Kolejna przebudowa miała miejsce po dwóch wiekach - w latach 1627-1637, a przeprowadził ją biskup Jakub Zadzik i Jan Lipski. Do istniejącego obszernego budynku dobudowano wówczas barokowe skrzydło nazwane nowym zamkiem. Na miejscu dawnej gotyckiej kaplicy wzniesiono również nową.

Inwentarz biskupi z 1646 roku wymienia w zamku stajnię, słodownię, kuźnię, wozownię, spichlerz zbożowy, mieszkanie burgrabiego, drwalnię, zbrojownię, prochownię, więzienie, piekarnię, browar, kuchnię, spiżarnię, skarbiec, węglarnię i aptekę. Oprócz tych pomieszczeń na pewno znajdowało się tu archiwum biskupie oraz biblioteka, pokój królewski oraz wspomniana kaplica barokowa. W 1787 roku na polecenie biskupa Karola Hohenzollerna rozebrano część budynków, a w 1813 roku - po wojnach napoleońskich, które uszkodziły zamek - pożar po uderzeniu pioruna zniszczył warownię. W dziele 

Wschodni odcinek muru obwodowego, fot. ZeroJeden, V 2004

zniszczenia pomogli jeszcze okoliczni mieszkańcy rozbierając pozostałe mury na materiał budowlany. W 1818 roku z polecenia prezesa rejencji gdańskiej Schona dokonano rozbiórki wypalonych murów.

Z zamku do dziś dotrwał jedynie ostrołukowy portal. Teren zamku po zasypaniu wykorzystano na ogródki warzywno-owocowe, ale w 1983 roku rozpoczęto badania archeologiczne, których celem było między innymi odsłonięcie rzutu poziomego skrzydeł zamkowych.

Częściowo zachowane mury obronne zamku mają od 1,5 do 4 metrów wysokości, wzniesione zostały w XIV wieku, a przez następne trzy wieki były rozbudowywane. Istnieją plany zabezpieczenia istniejących i odkrywanych fragmentów murów jako trwałej ruiny. Prawdopodobne jest też, że relikty jednej z baszt znajdują się w pobliskim domu mieszkalnym.