Zamek w Nidzicy

ierwsze założenie wzniesiono tu w drugiej połowie XIII wieku. Było otoczone bagnami, a połączenie z lądem posiadało od strony wschodniej. Okolica była wówczas niezamieszkana, a zamek miał chronić przed odwetowymi najazdami Polaków i Litwinów, ale jeszcze przed 1332 rokiem urzędował w nim prokurator podległy komturowi Dzierzgonia a potem Ostródy. W trzecim dziesięcioleciu XIV wieku rozpoczął się szybszy rozwój podzamkowej osady, związane to było z intensyfikacją akcji osiedleńczej Zakonu.

Dla obrony istniejącej osady i w celach administracyjnych rozpoczęto budowę nowego zamku. Jeszcze niedawno przyjmowano jako datę rozpoczęcia budowy rok 1380, czyli prawie równocześnie z lokacją miasta. Ostatnie badania wykazały 

fot. ZeroJeden, VI 2005

jednak, że zamek powstał przed 1380 rokiem. Pierwsza wzmianka o zamku w dokumentach pochodzi z 1359 roku, dokumenty te również zostały odnalezione niedawno. Skoro zamek w 1359 roku spełniał już swoje funkcje, można przyjąć, że wzniesiony był w pierwszej połowie XIV wieku. W nowowybudowanym zamku siedzibę miał wójt.

Zamek ma plan prostokąta, mały dziedziniec zamknięty jest czterema skrzydłami. We wschodnim znajduje się brama wjazdowa. Dwie potężne kwadratowe wieże znajdujące się na narożach skrzydła wschodniego flankują dostęp do bramy. Przeciwległe bramie skrzydło zachodnie stanowiło główny budynek zamku. Na reprezentacyjnej drugiej kondygnacji mieściły się kaplica, refektarz i kancelaria. Kaplica posiada gwiaździste sklepienie, w niej oraz w refektarzu zachowały się ślady malowideł z 1400 i 1430 roku. Na trzeciej kondygnacji były spichrze. Skrzydła południowe i północne posiadały dwie kondygnacje, w grubości ich murów znajdują się ganki strzelnicze. Wspomniane już wcześniej wieże posiadają pięć kondygnacji i do górnego gzymsu posiadają wysokość 

Widok z lotu ptaka od południowego-wschodu, fot. ZeroJeden, VIII 2013

23 m.

W 1400 roku przez Nidzicę przeszły wojska litewskie pustosząc okolice. W 1410 roku miasto znalazło się na drodze pochodu wojsk króla Władysława Jagiełły i zostało opanowane przez nie, załoga zamkowa nie stawiała silnego oporu. Razem z miastem zamek był w rękach polskich do 1411 roku. Na początku wojny trzynastoletniej zamek został szturmem zdobyty przez mieszczan nidzickich. Przekazali go szybko wojskom związkowców, należała do nich przez cały okres wojny. Po 1466 roku miasto znalazło się w granicach Prus Zakonnych przy czym znalazła się tu komturia. W XVI wieku przekształcono ją w starostwo Prus Książęcych.

W 1517 roku dostęp do wjazdu na wewnętrzny dziedziniec umocniono przedzamczem. W jego skład wchodzą dwa budynki, niska brama wjazdowa i okrągła baszta. Od północy przedzamcze zamknięte jest murem. W 1583 roku związek z zamkiem miał architekt Blasins Berwart. Prawdopodobnie to on wzniósł drugie przedzamcze.

W czasie potopu zamek dostał się w ręce szwedzkie. W 1656 roku jeden z oddziałów tatarskich wspomagających wojska polskie próbował 

Budynki przedbramia od strony dziedzińca, fot. ZeroJeden, VI 2005

odbić zamek, jednak nowocześniej uzbrojona załoga twierdzy artylerią i muszkietami zmusiła Tatarów do zaniechania szturmu.

Po zawarciu pokoju ze Szwedami wyremontowano zniszczony walkami zamek. W 1784 roku pożar objął szesnastowieczne przedzamcze doszczętnie je niszcząc. Zamek wtedy nie miał już znaczenia militarnego toteż nie dbano o niego tak jak wcześniej. W 1812 roku stacjonujące w nim francuskie wojska Napoleona podążające na Moskwę poważnie zdewastowali budowlę.

Dopiero w latach 1828-1830 zamek ponownie wyremontowano. Stało się to za sprawą pomysłu radcy prawnego Ferdynanda Tymoteusza Gregoroviusa adaptowania go na potrzeby sądownictwa. Po remoncie oprócz sądu mieścił również więzienie.

Pod koniec drugiej wojny światowej ogień strawił część zabudowań, uszkodzenia zabezpieczono w 1952 roku, a w latach 1959-1965 dla potrzeb kulturalnych i turystycznych obiekt doskonale wyremontowano, zachowując wszystkie relikty dawnego wystroju. Umieszczono w nim dom kultury, kawiarnię, bibliotekę, hotel oraz schronisko harcerskie.