Zamek w Nowem

iedalekie sąsiedztwo Prus spowodowało, że w miejscu gdzie dziś znajduje się Nowe stosunkowo wcześnie powstała warownia, której zadaniem była ochrona słowiańskiego Pomorza przed napadami wojowniczych sąsiadów. Według podań gród wzniósł tutaj jeden z książąt pomorskich - Grzymisław, który sam rezydował w pobliskim Świeciu.

Pierwsza wzmianka historyczna o zamku, wtedy jeszcze drewniano-ziemnym, pochodzi z 1255 roku. Był już wtedy z pewnością dość mocno rozbudowany i znaczący, o czym może świadczyć osada przygrodowa. Od czasów Księcia Mściwoja II na zamku w Nowem urzędował kasztelan i zbrojna drużyna. Kiedy zmarł ostatni z linii książąt pomorskich zamek wraz z osadą przeszedł w ręce Piotra Świecy. Był to dostojnik, który stanął po stronie Krzyżaków podczas walk Władysława Łokietka o Pomorze Gdańskie. 

Plan zamku według Conrada Steinbrechta, 'Die Ordensburgen der Hochmeisterzeit in Preussen...', Berlin 1920

Krzyżacy jednak szybko zapomnieli o przysługach Piotra Świecy i w 1308 roku zajęli zamek nowski.

Właśnie Krzyżacy przebudowali w latach 1350-1405 drewniano-ziemny gród w silną murowaną twierdzę. Była to dla nich trafna decyzja, ponieważ znajdując się blisko pogranicza z Polską dawał im oparcie w wypadach łupieżczych na ziemie polskie. Dodatkowym atutem było bardzo dobre usytuowanie zamku na wysokim cyplu, z którego panował nad doliną Wisły i miastem, które również zostało otoczone murem z basztami i czterema bramami.

Zamek miał formę trzykondygnacjowego budynku mieszkalnego. W nim znajdowały się pomieszczenia dla rycerzy zakonnych, refektarz i komnaty gościnne. Na najwyższej, obronnej, kondygnacji mieściły się pomieszczenia dla straży oraz strzelnice.

Podczas pochodu Władysława Jagiełły po zwycięskiej bitwie pod Grunwaldem zamek został poddany polskim wojskom bez walki, niedługo jednak wrócił w ręce Krzyżaków. Przez Nowe w 1433 roku przeszła armia polska po oblężeniu Chojnic, a w 1457 roku, podczas wojny trzynastoletniej, przebywał na zamku Kazimierz Jagiellończyk. Ostatecznie zamek przeszedł w ręce polskie pod koniec wojny - w 1465 roku, po czym stał się siedzibą starosty, którym został rotmistrz Jan Jasieński. W 1466 roku oblegał on i zdobył zamek w Osieku, zmuszając do ucieczki załogę krzyżacką. W 1527 roku starostwo objął Jan Werden, burmistrz gdański, któremu za zasługi dla Polski nadano szlachectwo. Przez następne 120 lat kolejni 

Wschodnia elewacja skrzydła zamkowego, fot. ZeroJeden, X 2002

starostowie wywodzili się z tego rodu.

W następnych wiekach zamek i miasto powoli traciło znaczenie militarne i gospodarcze, szczególnie zniszczyły je wojny szwedzkie. Po rozbiorach Polski Prusacy zniszczyli znaczną część średniowiecznych umocnień.

Do dziś zachowało się tylko jedno skrzydło zamkowe oraz resztki murów obronnych.