Zamek w Olsztynie

ajstarszym elementem murowanym zamku olsztyńskiego jest cylindryczna wieża stojąca w najwyższym punkcie wzniesienia. Pochodzi ona z XIII wieku. Nie zachowały się niestety dokumenty poświadczające budowę zamku, na podstawie przeprowadzonych badań można jednak stwierdzić, że dopiero Kazimierz Wielki w połowie XIV wieku powiększył założenie obronne do rozmiarów największej warowni na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. O rozmiarach rozbudowy może świadczyć zmiana nazewnictwa. O ile we wcześniejszych dokumentach z procesu biskupa Jana Muskaty wytoczonego przez arcybiskupa Jakuba Świnkę mówi się o "zamku Przymiłowice", o tyle po rozbudowie dokonanej przez Kazimierza Wielkiego zamek nazywany jest już "Holstein" lub "Olstin". Na pewno chodzi tu o to samo miejsce, ale nie do końca ten sam obiekt.

Najwcześniejsza 

fot. ZeroJeden, X 2005

wzmianka poświadczająca pośrednio istnienie zamku w Olsztynie pochodzi z 1349 roku. W dokumencie tym świadkiem był Zdziśko burgrabia de Olsten. 15 marca 1369 roku król Kazimierz Wielki przebywał na zamku, gdy nadawał prawo średzkie dla pobliskiego Przyrowa. Ten dokument zachował się w całości do naszych czasów, jednak najprawdopodobniej już wcześniej król przebywał wielokrotnie na zamku.

Zamek, w formie, której ruiny stoją do dziś, składa się z trzech części. Zamek górny jest najstarszy, jak już było wspomniane na początku wieża pochodzi jeszcze z XIII wieku. Ma obecnie 35 metrów wysokości, w podstawie jest okrągła i wzniesiona z kamienia. W górnej części nadbudowano ją w XV wieku ośmiobocznie cegłą. Była miejscem ostatecznej obrony, wejście do niej prowadziło z poziomu murów obwodowych. Lochy służyły do przetrzymywania ludzi skazanych na śmierć głodową. Na terenie zamku górnego jest duża pieczara, służyła prawdopodobnie za magazyn żywności i amunicji. Przejścia i korytarze wykute w skale stanowiły razem z naturalnymi jaskiniami rozległy labirynt na terenie 

Zamek na pocztówce z 1912 roku

całego zamku.

Z zamku średniego zachowały się tylko nieliczne ślady, podobnie jak z zamku dolnego. W dolnym zamku znajdowały się pomieszczenia gospodarcze, stajnia oraz mieszkania dla służby i budynki pomocnicze. Oprócz tych trzech części stanowiących jednolitą całość na przeciwległym krańcu wzgórza stała osamotniona kwadratowa baszta. Spełniała funkcje obserwacyjne, a także obronne mogąc flankować dostęp do murów zamku właściwego. Zamek był obsadzony stałą załogą wojskową króla Kazimierza.

Po wygaśnięciu linii Piastów zamek dostał się razem z kilkoma innymi pobliskimi zamkami w ręce Władysława Opolczyka. Był on rozbójnikiem oraz spiskował z Krzyżakami, dopiero Władysław Jagiełło ukrócił jego poczynania. Przywrócił koronie zamki będące w rękach Opolczyka, w tym również po tygodniowym oblężeniu w 1396 roku zamek Olsztyn, ponownie obsadzając w nim stałą załogę.

W 1587 roku rozegrała się o zamek Olsztyński bitwa, o której później pisali Aleksander Fredro i Władysław Syrokomla. Do Polski wkroczyły wojska arcyksięcia Maksymiliana, na ich drodze stanął zamek olsztyński, którego załogą dowodził wtedy Kacper Karliński. Austriacy posunęli się do porwania syna polskiego dowódcy i trzymania go w pierwszej linii nacierających. Tradycja głosi, że nikt z załogi nie śmiał wypalić do nieprzyjaciela, wtedy Karliński sam oddał pierwszy strzał. W walce zginął jego syn, ale wojska księcia musiały się wycofać.