Zamek w Olsztynku

iedy w Ostródzie utworzono samodzielną komturię w dalszych wyprawach zakonu krzyżackiego na południe potrzebna była bardziej wysunięta w stronę Mazowsza i Kujaw warownia. Około 1350 roku komtur Winrych von Hohenstein rozpoczął budowę warowni w Olsztynku, która trwała do 1370 roku. Prawdopodobnie istniały tu wcześniej umocnienia drewniane, jednak nie były one wystarczające.

Zamek miał plan prostokątny - trzy skrzydła mieszkalne z cegły na kamiennej podmurówce otaczały dziedziniec zamknięty od południa murem. Najokazalsze było skrzydło północne, w którym mieszkali urzędnicy zakonni, wzdłuż przylegających do niego pozostałych dwóch skrzydeł biegły od strony dziedzińca krużganki.

Dalej na południe mieściło się niewielkie przedzamcze. Zamek otoczony był dodatkowym drugim ciągiem murów obwodowych 

Zamek na przełomie XIX i XX wieku

z narożnymi basztami oraz fosą. W 1359 roku na południe od przedzamcza zostało lokowane miasto, które otoczono palisadą i fosą.

Jeśli chodzi o rozplanowanie pomieszczeń, to wzmianki z XV wieku wspominają o izbie komornika zakonnego, kuchni, piekarni, piwnicach i spichrzach na poddaszu. Uzupełnia ten obraz zapis z 1516 roku, z którego dowiadujemy się, że w południowym skrzydle znajdował się również refektarz, zbrojownia i pokój gościnny.

Po bitwie pod Grunwaldem zamek w Olsztynku został poddany 18 lipca 1410 roku królowi Jagielle, kiedy ten ruszał na Malbork. Na zamku został książę Janusz I Starszy z załogą. Po pokoju toruńskim jednak Olsztynek wrócił w ręce krzyżackie. W 1414 roku, podczas kolejnej wojny z zakonem, Olsztynek ponownie poddał się bez walki, jednak przed wycofaniem się Krzyżacy spalili miasto i zamek. I tym razem szybko wrócił w granice państwa krzyżackiego.

W 1440 roku Olsztynek przystąpił do Związku Pruskiego, a kiedy po wybuchu wojny w 1454 roku Polska przegrała bitwę pod Chojnicami, Rada Miejska postanowiła poddać się Krzyżakom. Podczas ostatniej 

Zamek w Olsztynku na zdjęciu z 1907 roku

wojny z zakonem Olsztynek znów dostał się w ręce polskie w grudniu 1519 roku. Po sekularyzacji zakonu w 1525 roku tereny zostały włączone do Prus Książęcych.

W czasie wojen szwedzkich umieszczono tu arsenał, prawdopodobnie na terenie przedzamcza.

Jako pierwszy wizerunek zamku znana jest rycina Hartknocha z 1684 roku. Wówczas już zlikwidowane zostały częściowo umocnienia. Rozebrano mur otaczający zamek, a zabudowania przedzamcza połączono z miastem. Do końca XVII wieku zlikwidowano jeszcze większość gotyckich elementów obronnych, z elewecji zniknęły otwory strzelnicze zastąpione przez prostokątne okna. Potem zamkiem nie opiekowano się zbyt starannie i w ciągu XVIII wieku niszczał i w 1793 roku większość murów rozebrano. Z głównego skrzydła południowego pozostał tylko parter, przeznaczony na mieszkania urzędników, pozostały też fragmenty skrzydła zachodniego.

W latach 1847-1849 wykorzystując gotyckie mury próbowano zrekonstruować 

Zdjęcie lotnicze, fot. ZeroJeden, IX 2021

zamek, który nabrał cech neogotyckich. W odbudowanych budynkach umieszczono szkołę. W czasie wojen światowych mury zamkowe nie zostały oszczędzone, ale już w latach 1946-1954 odbudowano je i ponownie przekazano na cele szkolnictwa.

Niewiele zachowało się pozostałości po średniowieczu, choć bardzo dobrze czytelne jest ogólne założenie, w piwnicach zachowały się gotyckie sklepienia.